________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૬ ] આપણાં “ફાગુ' કાવ્યો
[ ૧૮૩ - (૧) ગુજરાતીમાં ફાગુકાવ્યને પ્રારંભ કરનાર જૈન મુનિ છે અને એ પ્રારંભ વિકમની ચૌદમી સદીની છેલી પચ્ચીસીમાં થયો છે એમ ગુજરાતીમાં મળેલાં ફાગકાવ્યો જેમાં જણાય છે.
(૨) અપભ્રંશમાં, પાઇયમાં કે સંસ્કૃતમાં કઈ જાશુકાવ્ય છે? અને જે હેય તો તે કેટલું પ્રાચીન છે?
() નેમિનાથને અંગે જેટલાં કાણુકાવ્યો છે એટલાં બીજા કોઈ જૈન તીર્થકરને અંગે નથી. એવી રીતે મુનિરાજ પૂલભદ્ર માટે સમજી લેવું.
(૪) શ્રીકૃષ્ણને અંગે જે ફાગ હેય તેના લેખક અજેન જ હેય એમ નથી, કેમકે શ્રીકૃષ્ણનાં ચરિત્ર જૈન મુનિવરેએ પણ આલેખ્યાં છે. અને ગુણાનુરાગિતા માટે તે એમને દષ્ટાંતરૂ૫ ગયા છે. વિશેષમાં એમને ઉત્તમ પુરુષ, પ્રધાન પુરુષ, શલાકાપુરુષ ઇત્યાદિરૂપે નિર્દેશ કર્યો છે.
(૫) ફાગુનો વિષય વધારે પડતો શૃંગારિક હોય છે એના કર્તા જૈન મુનિ સંભવે જ નહિ એ માન્યતા ભૂલભરેલી છે, કેમકે જેન ગૂર્જર કવિઓ (ભા. ૨, પૃ. ૧૪) ઉપરથી એ જાણી શકાય છે કે ઉદયરત્ન નામના મુનિને શૃંગારરસથી અતિપૂર્ણ કૃતિઓ રચવા બદલ એક વેળા સંધાડ બહાર કરવામાં આવ્યા હતા. જે પ્રસંગે જે રસ જમાવવાને હોય તે એક વાર જમાવી અંતે વૈરાગ્ય ભાવના તરફ જનતાને વાળવી એ પણ કઈક વાર ગ્રહણ કરવા લાયક માગ છે.
(૬) મારવાડ જેવા પ્રદેશમાં બીભત્સ ફટાણું જેવાં ફાગકાવ્ય લેકમાં પ્રચલિત બનતાં એ તરફ બાલવર્ગને આકર્ષીત જે એને સન્માર્ગે વાળવા માટે “ફા' બંધમાં કાવ્ય રચવા જૈન મુનિઓ પ્રેરાયા હોય એમ લાગે છે. હાલમાં જે કેટલાક મુનિએ નાટકીય ઢબના “સિનેમા”માંનાં ગાયને રાહનાં સ્તવને રચે છે તે લગભગ આ અનુમાનને સમર્થિત કરે છે એમ કહેવામાં કોઈ વાંધો ખરો?
(૭) વિ. સં. ૧૫૫૫ થી લગભગ વિ. સં. ૧૬૧૩ સુધીમાં કેઈ જેન ફાગુકાબ રચાયું હોય એમ જબુતું નથી.
(૮) તમામ ફાગુકાવ્યોના સંગ્રહરૂ૫ સમીક્ષાત્મક આવૃત્તિ પ્રસિદ્ધ થાય તે દરમ્યાન જે પ્રસિહ ફાગુકા હેાય તે કટકે કટકે પ્રસિદ્ધ થાય અને કંઈ નહિ તો છેવટે એવાં કાવ્યો વિશે ટૂંકો નેધ પણ પ્રસિદ્ધ કરાય તે કંઈક સેવા કરેલી ગણાશે.
યાદી નામ.
કર્તા
વૈમીય રચનાવમાં અમરરત્નસરિફાગ
અજ્ઞાત
લગભગ ૧૪૯૫
કીર્તિરત્નમરિફાગુ જંબુસ્વામીફાગુ જીરાઉલીપાર્શ્વનાથ ફાગુ ભલભલાશ
૧૫મી સદીને ઉત્તરાર્ધ ૧૪૩૦ ૧૪૩૨ ૧૪૯
મેરુનન્દન હલરાજ
For Private And Personal Use Only
