________________
117
Vol. XLI, 2018
लिङ्गपुराण का योगदर्शन ___ इन योगों के अभ्यास से अणिमादि सिद्धियाँ प्राप्त होती हैं -
अणिमादिप्रदाः सर्वे, सर्वे ज्ञानदायकाः । (२.५५.१७) पुराणकार की दृष्टि में योगमार्ग साधना का सनातन मार्ग है। वह वेद-शास्त्र के कमल का मकरन्द है। योग वस्तुतः अमृत है जिसका पान कर ब्रह्मवेत्ता योगी भवबन्धन से मुक्त हो जाता है ।
एवं देवि समाख्यातो योगमार्गः सनातनः । सर्ववेदागमाम्भोजमकरन्दः सुमध्यमे ॥ २.५५.२५
पीत्वा योगामृतं योगी मुच्यते ब्रह्मवितमः । २.५५.२६ सन्दर्भ :
3
१. लिङ्गपुराण, गीताप्रेस, गोरखपुर, तृतीय पुनर्मुद्रण, सम्वत् २०७३
व्यतिरिक्त न मत्तोऽस्ति नान्यत्किचित्सुरोत्तमाः ॥ लिङ्गपुराण, २.१७.११ नित्योऽनित्योऽहमनघो ब्रह्माहं ब्रह्मणस्पतिः । दिशश्च विदिशश्चाहं प्रकृतिश्च पुमानहम् ॥ वही, २.१७.१२ ज्योतिश्चाहं तमश्चाहं ब्रह्माविष्णुमहेश्वरः । बुद्धिश्चाहमहङ्कारस्तन्मात्राणीन्द्रियाणि च ॥ वही, २.१७.१९
एवं सर्वं च मामेव यो वेद सुरोत्तमाः । वही, २.१७.२० ३. सर्वं लिङ्गमय लोकं सर्वं लिने प्रतिष्ठितम् । वही, २.४६.१३ ४. कूर्मपुराण (गीताप्रेस), २.११.१५
कथनं सत्यमुक्तं परपीडाविवर्जितम् । लिङ्गपुराण, २.८.१३ शौच सन्तोषतपःस्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि नियमाः । योगदर्शन (सं. उदयवीर शास्त्री, गाजियाबाद, सम्वत २०३४),
२.३२ ७. इति यो दशवायूनां प्राणायामेन सिध्यति
प्रसादोऽस्य तुरीया तु संज्ञा विप्राश्चतुष्टये ॥ लिङ्गपुराण, १.८.६७ ८. सम्बोधि-४०, पृ. ६२
आलस्यं प्रथमं पश्चाद् व्याधि पीडा प्रजायते । प्रमादः संशयस्थाने चित्तस्येहानवस्थितिः ।। अश्रद्धादर्शनं भ्रान्तिर्दुःखं च त्रिविधं ततः । दौमनस्यमयोग्येषु विषयेषु च योगता । दशधामिप्रजायन्ते मुनेर्योगान्तरायकाः । लिङ्गपुराण, १.९.१-३
१०. लिङ्गपुराण, २.५५.७-१६
