Sambodhi 2014 Vol 37

SR No.: 520787
Original Sutra Author: N/A
Author: J B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2014
Total Pages: 230
Language: English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
Classification: Magazine, India_Sambodhi, & India
File Size: 25 MB

Page 162

154
નીલાંજના શાહ
SAMBODHI
ગ્વાદિગણના આ સુધાતુનું સ્તુસંધૂણ્ય: 1 (૭.૨.૭૨) સૂત્રમાં ગ્રહણ થાય છે કે નહીં તે પ્રશ્ન છે આ સૂત્રથી, સ્ત, સુ વગેરે ધાતુઓને પરસૈપદમાં સુહ્નો સિદ્ પ્રત્યય લાગે ત્યારે ઈડાગમ થાય છે.
સાયણ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં ગ્વાદિ ધાતુનું ગ્રહણ નથી માનતા, જ્યારે વર્ધમાન તેનું ગ્રહણ માને છે. સાયણની દલીલ આ પ્રમાણે છે: આ સૂત્રમાં સુધાતુ પહેલાં લુશ્વિકરણ અદાદિ પુત્ર () ધાતુનું અને પરમાં અલુશ્વિકરણ ધૂગ ધાતુનું સાહચર્ય છે, જે બંને હિન્દુ છે. માટે અહીં સ્વાદિ પુત્ર મિષવે ધાતુનું ગ્રહણ થાય. વળી આ સૂત્ર પરની ન્યારા ટીકામાં પુન્ નું જ ગ્રહણ કર્યું છે. તે જણાવે છે કે નિરનુબન્ધક પરિભાષા (પરિભાષાસંગ્રહ, પૃ.૧૨૮)થી કોઈ ઇવિધિમાં સવતિ (સુ)નું ગ્રહણ કરે તે બરાબર નથી, કારણકે સાહચર્યનું જ પ્રાબલ્ય ગણાય છે, એ મત કાશિકાવૃત્તિમાં સત્સંદિપ૦ 1 (૩-૨-૬૧) સૂત્ર પરની વ્યાખ્યામાં જણાવ્યો છે.
વર્ધમાન આ સૂત્રમાં ગ્વાદિ પુ (સુ)નું ગ્રહણ માનતાં, કહે છે કે સાહચર્ય અને નિરનુબન્ધક પરિભાષા - બંનેની અનિત્યતાનો આશ્રય લઈને, અદાદિ પુ (સતિ) જે લુશ્વિકરણ છે તેને બાદ કરીને સેતિ (સ્વાદ્રિ છે અને સુનીતિ (સ્વાદ્વિપુત્ર) – બંનેનું ગ્રહણ થાય છે અને તેથી સુસુપુત્રા સૂત્ર લાગુ પડતાં સ્વાતિ, ધાતુનું ઇડાગમવાળુંરૂપ ગણાવત્ થાય છે. સાયણ વગેરે જે વૈયાકરણો પ્રસ્તુત સૂત્રમાં ગ્વાદિ પુ(૪) ધાતુનું ગ્રહણ નથી માનતા, તેમને મતે સ્વાદિ પુન્ ધાતુનું રૂપ
નસીપીથાય છે. ૧૨. પુટ્ટ નવ્ય શબ્દે . તે ! (.ર૬૬)
अनन्तरं 'धृज्' धारणे इति कवचित् पठाते, वर्धमानोऽयं न सहते; यदाह' - केचित् 'धृञ् धारणे' इति पठन्ति, सोऽनार्षः धरति, धरते इति प्रयोगदर्शनात् । સાયણ હું ધાતુસૂત્રપરની વૃત્તિમાં નોંધે છે કે કેટલાક આ ગુફુ ધાતુ પછી પૃત્ર ધારોનો પાઠ કરે છે, પણ વર્ધમાનને તે માન્ય નથી. તેનું કારણ એ છે કે મિધાતુથી શરૂ કરીને સૈ પાત્રને સુધીના ધાતુઓને આત્મપદી કહ્યા છે, તેમાં મુન્નો સમાવેશ થાય છે. (માધા..પૃ.૨૬૯). આ પૃત્ર ધાતુ ઉભયપદી છે, તેનાં ધરતિ ધરતે એમ રૂપો થાય છે. માટે તેનો પાઠ પુર્ધાતુ જે આત્મપદી જૂથમાં આવે છે, તેના પછી ન થાય.
વળી મનપસલ્ટિમ્પI (૩.૧.૧૩૮) સૂત્ર પરના ન્યાસ અને પદમંજરીમાં પણ ધારો એવો જે ધાતુ દર્શાવ્યો છે, તે હૃમ્ દરને 1 (મા.વા.વૃ,પૃ.૨૩૨) પછીનો વૃત્ર ધારો છે. દૈવમાં પણ ધરતે ધારડિયેં તુ ધરતે ધરતીન્દુખે . (પૃ.૩૨) એમ ઉભયપદી દર્શાવ્યો છે સાયણે છેલ્લે નોંધે છે કે અમે મૈત્રેયને અનુસરીને આ ધાતુને લગતું પ્રકરણમાં દંગ રળે (પૃ.૨૩૨) પછી દર્શાવ્યો છે (પૃ.૨૩૪) આમ સાયણ પણ વર્ધમાનના મતને ટેકો આપે છે કે છ ધારો નો ગુફ નવ્ય શબ્દે ધાતુ પછી પાઠ કરવો અનાર્ષ છે.