Sambodhi 2014 Vol 37

SR No.: 520787
Original Sutra Author: N/A
Author: J B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2014
Total Pages: 230
Language: English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
Classification: Magazine, India_Sambodhi, & India
File Size: 25 MB

Page 163

155
Vol. XXXVI, 2014 વર્ધમાન : પાણિનીય ધાતુપાઠના એક અપ્રસિદ્ધ વૃત્તિકાર ૧૩. વક્ષ વ્યાયાં વાવિ આવછે . (પૃ.૩ર૭)
यदुक्तं वर्धमानेन - 'ख्यातीति श्तिपा निर्देशाद् यङ्लुकि - अचाख्यासीत् इति तदपि प्रकथनार्थपरं વ્યાધેયમ્ | પ્રશ્ન એ છે કે અવાધ્યાયીત્વ – એવું જે યલુગન્તરૂપ છે તે ક્ષક્નો થાત્ આદેશ થતાં, તે ધાતુનું છે કે ક્યા પ્રકથને ધાતુનું છે. અંદાદિ ગણના આ ધાતુનો લિડર રહ્યો– I (૨.૪.૫૪) સૂત્રથી આધંધાતુકમાં રીન્ આદેશ થાય છે. અદાદિ ગણના બીજા ધાતુ રહ્યા પ્રથને ! (પૃ.૨૬૭)નું વ.કા.ત્રી.પુ.એ.વ.નું રૂપ fક્તમ્ લાગતાં રહ્યાતિ થાય છે. મસ્યતિથ્યિાતિગોડફા (૩.૧.૫૨) સૂત્રનો અર્થ એ છે કે આ વર્ અને આ ધાતુઓથી પર ઉન્નનો તુન્ પરમાં હોય ત્યારે આદેશ થાય છે.
સાયણ કહે છે કે આ સૂત્રમાં રહ્યાતિ એમ સ્તિથી નિર્દેશ છે, માટે નીચેની પરિભાષાથી આ સૂત્ર યલુગન્ત રૂપોમાં લાગુ ન પડી શકે :પિતા શાનુવર્ધન નિર્વિષ્ટ - પચૈતાનિ ન ચહ્નવિકા (પરિભાષેન્દુ શેખર, નં.૧૨૦.૩)
હવે પ્રશ્ન એ છે કે વ્યક્તિ એ લિધાતુના આ આદેશનું રૂપ છે કે શ્રા ધાતુનું રૂપ છે? સાયણનો મત એ છે કે આ પ્રકથનાર્થક થા ધાતુનું જ રૂપ છે, કારણ કે તિપથી નિર્દેશ છે અને તેથી શ્રા ધાતુના યેલુગન્ત રૂપોમાં આ સૂત્ર લાગુ ન પડે, માટે તેમાં ઉન્નનો મ આદેશ ન થાય. સાયણ પોતાના મતના સમર્થનમાં જણાવે છે કે વર્ધમાન પણ એમ જ માને છે કે આ સૂત્રમાં રહ્યા પ્રાથને ધાતુનો નિર્દેશ છે. માટે જે યલુગન્ત રૂપ “મવાણાસી’ છે તે ક્યા પ્રકથને ધાતુનું જ છે, વક્ષધાતુનું નથી. __ आङश्शासु इच्छायाम् । आशास्ते । (पृ.३३२)
वर्धमानसम्मताकारहरदत्तगर्गादयस्त्वनुदितं पठित्वा "नाग्लोपि० इत्यत्रोदितोऽनुशासनार्थस्यैव ग्रहणादस्य हुस्वनिषेधाभावाद् आशिशसदिति हुस्वेन भाव्यम् इत्याहुः ।" वर्धमानादि मते निष्ठायामाशासित इति च भवितव्यम् ।
અદાદિગણનો આ ધાતુ અનુદિત્ છે એમ વર્ધમાન માને છે. સાયણની જેમ, આત્રેય, મૈત્રેય વગેરે આ ધાતુનો ઉદિત પાઠ કરીને, ના તોપ શાસૃદિતાન્ા (૭-૪-૨) સૂત્રમાં તેનું ગ્રહણ કરે છે. આ સૂત્રનો અર્થ એ છે કે સાસુ વગેરે ધાતુઓને અદ્યતન ભૂતકાળનો પ્રત્યય લાગતાં fણમાં તેમનો ઉપધાસ્વર હૃસ્વ થતો નથી. તેથી ભાડાનું રૂછીયામ્ અને સાસુ અનુશિષ્ટી એ બંને અદાદિ ધાતુઓને આ સૂત્ર લાગુ પડતાં ડાકુનું સુનું રૂપ માશશાસન્ થશે. આત્રેય અને મૈત્રેય જણાવે છે કે હિન્દુ પાઠ કરવાથી યસ્ય વિભાષા . (૭.૨.૧૫) સૂત્ર લાગુ પડવાથી નિષ્ઠામાં ઇડાગમ ન થવાથી માત, બાણાસ્તવાન જેવા રૂપ થશે. - વર્ધમાન, સમ્મતાકાર, હરદત્ત વગેરે આ ધાતુનો ‘સાડાસ’ એમ અનુદિત પાઠ કરીને, નોંધે છે કે નાસ્તોfપ. સૂત્રમાં અનુશાસનાર્થક પાસું ધાતુનું જ ગ્રહણ છે ગાડરશાસનું નથી, માટે
૧૪.