Sambodhi 2014 Vol 37

SR No.: 520787
Original Sutra Author: N/A
Author: J B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2014
Total Pages: 230
Language: English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
Classification: Magazine, India_Sambodhi, & India
File Size: 25 MB

Page 157

vol. XXXVI, 2014 વર્ધમાન : પાણિનીય ધાતુપાઠના એક અપ્રસિદ્ધ વૃત્તિકાર
149 વાદ્રિ ગણમાં સ્નિપુ.સ્વાદે ધાતુ છે અને દિવાદિમાં, સ્નિપ માનિને ધાતુ છે. ઉત્ત ૩૫શે... I (૭.૨.૧૦) સૂત્ર પર કાશિકામાં, ગ્નિષ ધાતુને અનિકારિકામાં ગણાવ્યો છે. સાયણનો મત એ છે કે એ બધા અનિટુ ધાતુઓમાં દૈવાદિક ક્લિંગ ધાતુનું ગ્રહણ છે, સ્વાદ્રિ ન્નિષ દ્રા સેટ છે, નિ નથી, માટે તેનું અહીં ગ્રહણ ન થઈ શકે. આ બાબતમાં સમર્થનમાં, તે સ્તિષ આત્તિ (૧-૪૬) સૂત્ર પરની કૈયટની પ્રદીપ ટીકાને ટાંકે છે તેમાં જણાવ્યું છે કે : શત્રરૂપુધિનિટ: વસ: . (૩.૧.૪૫) સૂત્રમાંથી નિર્દી અનુવૃત્તિ સ્તિષ આતિફને સૂત્રમાં આવે છે માટે દાતાર્થવાળા સે શ્લિષ ધાતુનું આમાં ગ્રહણ ન થાય. સાયણે, વધારામાં આ સૂત્ર પરના ન્યાસકારના આવા જ અભિપ્રાયનો ઉલ્લેખ કર્યો છે, તે આમ છેઃ સત્ર શ્રy fશ્નપું प्लुषु दाहे । इत्येतस्य श्लिषो ग्रहणं कस्मान्न भवति ? आलिङ्गने तस्यं वृत्त्यसम्भवात् अनिटः इत्यधिकाराच्च अस्य सेट्त्वात् ।
ક્ષી.ત.” (પૃ.૧૦૧)માં પણ આ ગ્વાદિ ધાતુને સે ગણીને તેના ઇંડાગામવાળાં રૂપો આપ્યાં છે, ત્તેજિત્વા, અન્નેવી, બ્લેષિતા, સ્નિઈ. જ્યારે દૈવાદિક ક્લિંગનાં, અન્નક્ષત, સ્નેહ્ના, સ્નેછા એ પ્રમાણે રૂપો થાય. તેથી સાયણ, પોતાના મતના સમર્થનમાં કહે છે કે વર્ધમાન, ક્ષીરસ્વામી સમ્મતાકાર પણ આને સે માને છે. સિદ્ધાંતકૌમુદી (ભા.૩, પૃ.૧૦૩)માં, વાદ્રિ જ્ઞિકના સંદર્ભમાં કહ્યું છે અને તે નિરિવા, વાઢિસ્ય પ્રદામ્ તિ તૈયાયા પ્રથ પ્રસ્થાને. પ્રથતે I 9.૨૨૩) यदाह वर्धमानः 'पृथिक्रदिक्रन्दिदक्ष्यादीनां घटादौ पाठः चिण्णमुलोवृद्धयर्थः इति । अत्र स्वामी प्रथेः સમ્રારંવિધાનમાં મને સ્વાદિ ગણના આ પ્રથ ધાતુનું પુથુ: એમ સમ્પ્રસારણ આર્ષ છે, તે બાબતના સમર્થનમાં, સાયણે વર્ધમાનનો આ મત ટાંક્યો છે. સાયણે દર્શાવ્યું છે કે “ક્ષી.ત.” (પૃ.૧૧૧)માં પ્રથ પ્રસ્થાને ધાતુનો પાઠ કરીને, ત્યાર પછી તરત જ પૃથુ વિસ્તારે એમ બીજા ધાતુનો અલગ પાઠ કર્યો છે. અહીં ક્ષીરસ્વામીએ દર્શાવ્યું છે કે પ્રથમ િ (ઉણાદિ. ૧.૨૮) સૂત્રથી પ્રથ ધાતુનું સંપ્રસારણ થઈ, પૃથુ થાય છે, તેથી, અહીં પૃથુ ધાતુનો અલગ પાઠ કરવાની બાબતને કેટલાક અનાર્ષ માને છે, તેઓ, પૃથુ એ અલગ ધાતુ નથી, તેના સમર્થનમાં, “પુરુષકાર' (પૃ.૭૧)માંથી એક વિધાન આ સંદર્ભમાં ટાંકે છે : यदप्रथयत् तत् पृथिव्यै पृथिवित्वम् । (तैत्तिरीय ब्राह्मण, १-१.३) इत्यस्य श्रौतस्य निर्वचन
નાઈપક્ષ પ્રવીર્યમ્ ! અન્યથા હિ સપથવિત્યેવં નિર્દૂયાત્ ! આ વિધાન પરથી તેમજ ક્ષીરસ્વામીના ઉપર્યુક્ત મત પરથી સાયણ માને છે કે તે બંને આ ધાતુના સંપ્રસારણને આર્ષ માને
તે આ બાબતના સમર્થનમાં, વર્ધમાનનો મત ટાંકે છે કે વિમુની | (૬.૪.૯૩) સૂત્રના સંદર્ભમાં વર્ધમાને કહ્યું છે કે પૃથિિિન્દ્ર...ઘટતી પાત્ર: વિમુનોવૃધ્યર્થ તિ આ વિધાનમાં પણ વર્ધમાને “થ’ એમ સંપ્રસારણનું રૂપ પ્રયોજયું છે. તેમના વિધાનનો અર્થ એ