Sambodhi 2014 Vol 37

SR No.: 520787
Original Sutra Author: N/A
Author: J B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2014
Total Pages: 230
Language: English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
Classification: Magazine, India_Sambodhi, & India
File Size: 25 MB

Page 156

148
નીલાંજના શાહ
SAMBODHI ननु वार्तिके-अचमिकमिवमिनाम् इति..... केवलस्योपादानात् सर्वत्र वृद्धया भाव्यम्, नैतत्; यत इदं વારંવંધાત્વન્તરપિ સનીયમ્.... તથા માળે અધ્યાષ્ટિઅર્ચન્જમમુચ્યતે અનાવરતિ, इति । तथा वर्धमानोऽपि उपसर्गोपादानात् अचमि पर्यचमि इति ।
ગ્વાદિગણનો વપુ ધાતુ કેવલ (એટલે કે ઉપસર્ગ વિનાનો) હોય ત્યારે એની સર્વત્ર વૃદ્ધિ થાય, એ મત સાયણને માન્ય નથી - વર્ધમાનનો મત પણ અમુક અંશે એમના મતને મળતો આવે છે. સાયણના આ મતને સમજવા માટે નોરારોપવેશસ્થ મન્તિાનામેડા (૭.૩.૩૪) સૂત્રનો નિર્દેશ જરૂરી છે તેનો અર્થ એ છે કે ઉપદેશમાં જે ઉદાત્ત તથા મકારાન્ત ધાતુઓ છે, તેમને, માપૂર્વક રૂમ ધાતુ સિવાયનાને, ગિ, વિત, ઉત્ તથા ત્ પ્રત્યય પરમાં હોય તો વૃદ્ધિ થતી નથી, જેમકે અમિ, તમિ, અમિ, શમ વગેરે. આ સૂત્ર પર એક વાર્તિક છેઃ ૩નામનવમીનામિતિ વચમ્ તેનો અર્થ એ થાય છે કે ગરમ ધાતુને વેમ અને વમ ધાતુને ઉપર્યુક્ત પ્રત્યયો પરમાં હોય ત્યારે વૃદ્ધિ થઈ શકે, જેમકે માવામ: II: વામ:I
કેટલાક લોકો જે મમfમવમીનીમ્ | - એમ આ વાર્તિકનો પાઠ કરે છે, તેમની દલીલ એમ છે કે આ વાર્તિકમાં કેવલ વમનો પાઠ છે, માટે (ઉપસર્ગ વિનાના) રૂમ ની જ વૃદ્ધિ થઈ શકે.
સાયણ આ સાથે સંમત નથી, અને તે પોતાના સમર્થનમાં કહે છે કે આ વાર્તિક બીજા ધાતુના પર્યદાસ માટે પણ હોઈ શકે, તેમજ આ સૂત્ર પરના ભાષ્યમાં તો એમ કહ્યું છે કે “મનામ:' એમ સૂત્રમાં (૭.૩.૩૪) કહીને, સૂત્રકારે “મનાવીને અનુસરીને ઘણું ઓછું કહ્યું છે, સાયણે પોતે તો ગાવામ ના વીમ: જેવાં વૃદ્ધિવાળા રૂપો પણ આપ્યાં છે. ભાષ્યમાં તો વાર્તિકનો પાઠ આમ સૂચવ્યો છે: મવમિમિમીનમતિવ$વ્ય ન્યાસકાર પણ એમ જ કહે છે કે વમેતાવનારિતિ સૂત્ર વોપાલાના પ્રતિષધો ન મવતીતિ આ પરથી તે પણ મા ઉપસર્ગપૂર્વકના વમ્ ધાતુને વૃદ્ધિનો પ્રતિષેધ ન થાય એમ માને છે.
વર્ધમાન ‘૩ સપાનાનું નમિ પર્યમિ' | એમ કહે છે. તે માનતા લાગે છે કે મા સિવાયના બીજા ઉપસર્ગ સાથે વમની અથવા કેવલ વમની વૃદ્ધિ ન થાય. નોંધવું ઘટે કે કાશિકામાં આ વાર્તિકના દષ્ટાંત તરીકે આવામ: એમ વૃદ્ધિ સહિતનું વમનું રૂપ આપ્યું છે, કેવલ રમનું નહીં. ટૂંકામાં, સાયણ વર્ધમાન વગેરેનો મત એમ જણાય છે કે ઉપસર્ગ સહિતના ખાસ કરીને મા ઉપસર્ગ સહિતના વનની વૃદ્ધિ થાય છે, કેવલ એમની સર્વત્ર વૃદ્ધિ થતી નથી.
સ્નિપુ પ્રભુનુપુ ટ્રાદે આ સ્નેપતિ . (પૃ.૧૭૬) शिषि पिषि....श्लिषिम्....इत्यनिट्कारिकायां देवादिकश्लिषेपॅहिणम्, नास्येतीडुदाहृतः । तथा च वर्धमानस्वामिसम्मताकारादयश्चामुं सेटमाहुः। - વર્ધમાનનો મત એમ છે કે શિવ ૩૫દ્દેશે... (૭.૨.૧૦) સૂત્ર પરની અનિદ્ કારિકામાં દૈવાદિક સ્તિષનું ગ્રહણ છે, આનું નહીં, કારણકે આ સ્વાતિ સ્તિષ સે છે.
૪.