Sambodhi 2013 Vol 36

SR No.: 520786
Original Sutra Author: N/A
Author: Jitendra B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2013
Total Pages: 328
Language: English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
Classification: Magazine, India_Sambodhi, & India
File Size: 7 MB

Page 260

252
નીલાંજના શાહ
SAMBODHI
પુરુષકાર(પૃ.૪૬)માં પણ ધનપાલનો મત, સાયણ જેમ જ આપ્યો છે. તેમનો મત સાયણ ઉપરાંત ક્ષીરસ્વામી, મૈત્રેય વગેરેના મતને મળતો આવે છે. શાકટાયન ધાતુપાઠ (પૃ.૧૮)માં વટ ટ ધટ 7થ: I એમ મળે છે.
* ૨૭. મુઘોડવજ્જને | ભવતિ | (મા.ધ.વૃ., પૃ.૬૦) તથા ધનપાત: - કૃતાર્થે રૂત્તિ, पठित्वाऽवकल्कयतीत्युदाजहार।
ચુરાદિગણના આ ધાતુના અર્થ મવન – એ શબ્દના અર્થ વિશેના જુદા જુદા મત સાયણ આપે છે.
ક્ષીરસ્વામી (પૃ.૩૧૪) તેનો અર્થ ‘મિશ્રીકરણ કરે છે, કાશ્યપ “ચિંતન’ અને ‘નન્દી વિપાચન કરે છે. આ સૂત્ર પછી “મા.ધા.કૃ.'માં વસ્તૃપેશ્વા સૂત્ર મળે છે, પણ ધનપાલ તેને બદલે પસ્તાર્થે સૂત્ર આપી તેના ઉદાહરણ તરીકે વ તિ આપે છે તેમ સાયણે નોંધ્યું છે તે મતને સાયણ એમ સમજાવે છે કે તાદર્થ્ય એટલે પૂર્વ ધાતુનો જે અર્થ છે તે જ અર્થ આ ધાતુનો થાય, માટે કૃપ નો અર્થ વિનમ્ થાય અને તેનું ઉદાહરણ મવતિ આપ્યું છે.
વસ્તૃપેશ ધાતુસૂત્રની વ્યાખ્યામાં સાયણે આ જ વાત જુદી રીતે કહી છે. જુવો વિશ્વને ! એ પાઠની જોડે મેળ પડતું ધનપાલે અત્પતિ એવું જે ઉદાહરણ આપ્યું છે, તે મુવોન્સને પાઠમાં પણ
બંધ બેસે છે. જુવોડને સૂત્ર પરની વૃત્તિમાં સાયણે કહ્યું છે કે નન્દી જુવો વિશ્વને સૂત્રમાંના વિનમ્ નો અર્થ વિપાચન કરે છે. તેનું ઉદાહરણ છે તોપવિતમાત્માના બીજા કેટલાક વિસ્જનમ્ ને બદલે અવેજનમ્ આપે છે.
ધા...'(પૃ.૧૫ર)માં મુવાડવઝન્જને | અવન્સને પીડનમ્ ! એમ મળે છે. પુરુષકાર (પૃ.૧૧)માં પણ ધનપાલનો આ જ મત મળે છે. ફરક એટલો છે “મા.ધા.વૃ.'માં મવતિ છે, અહીં ઉદાહરણ તરીકે ગવત્પતિ આપ્યું છે. ટૂંકમાં ધનપાલ બંને ધાતુનો એક અર્થ કરે છે.
૨૮. પ્રદ્ ગાસ્વાદ્રિ સ્વાતિ (મ.ધા.વૃ, પૃ.૬૩). સ્વાદ્રિ રૂટ્યા “સંવર' રૂત ક્ષીરસ્વામિ ધનપતિશીયના | સાયણ નોંધે છે કે ક્ષીરસ્વામી, ધનપાલ અને શાકટાયન, આ ચૌરાદિક ધાતુનો “સંવરમ' (આચ્છાદન, ઢાંકણ) અર્થ કરે છે. “ક્ષી.ત.” (પૃ.૩૧૭)માં પણ સ્વઃ સંવરને | મળે છે. ધા.પ્ર.” (પૃ.૧૫૪)માં સાયણની જેમ ‘આસ્વાદન’ અર્થ જ આપ્યો છે. શાકટાયન ધાતુપાઠ (પૃ.૧૯)માં આ ધાતુનો અર્થ, સાયણે નોંધ્યું છે તેમ સંવરણમ્ મળે છે.
પુરૂષકાર (પૃ.૭૩)માં Mદ્ર ધ્વર્ટ આસ્વાદ્રને પાઠ મળે છે, પણ તેમાં ધનપાલનો મત ટાંક્યો નથી. કવિ(પૃ.૩૪)માં સ્વ-સ્વ-સ્વાદ્રિ પ્રતિનિહએમ મળે છે. “મા.ધા.વૃ.'માં ધનપાલના જે ૩૦ મત મળે છે, તેમાંના ૨૯ મત પુરુષકારમાં મળે છે, માત્ર આ મત પુરુષકારમાં મળતો નથી.
૨૯. છૂતી સન્દીપને 1 છતિ છતિ ા (મ.ધા.કૃ.પૃ. ૬૪). ધનપતિશીયન તુ ત્યનિતિ पेठतुः । तत्र निष्ठायां छुदितमिति फले भेदः ।