Page Text
________________
240
નીલાંજના શાહ
SAMBODHI
અર્થ ‘પ્રામિ' “મેળવવું થાય. ઊર્જનનો અર્થ “શક્તિ થાય-ધા....'(પૃ.૧૬)માં પાર્ગનૈપુ મળે છે. શાકટાયન ધાતુપાઠ(પૃ. ૨)માં તિસ્થાનાર્નનોર્નથુ મળે છે તેમાં ને બદલે કર્મસુ છપાયું જણાય છે. માટે લાગે છે કે ધનપાલ પણ શાકટાયન પ્રમાણે કર્મનેષ જ આપતા હશે. બોપદેવ કવિ. (પૃ.૧૯)માં આ ધાતુના ચાર અર્થ ગતિ, ધૈર્ય, ઊર્જન અને અર્જન આપે છે, તેથી ધનપાલના મતને સમર્થન સાંપડે છે.
६. इट किट कटी गतौ । एटति । केटति । कटति । धनपालशाकटायनौ तु त्रीनेव धातूनाहंतुः । યં પક્ષ: સથતઃ પુરુષારેન (મા.ધા.વૃ, પૃ.૧૧૧) સાયણ અહીં નોંધે છે કે ધનપાલ અને શાકટાયન આ ધાતુસૂત્રમાં હું નો કે હું નો પાઠ કરતા નથી. ધનપાલનો આ મત સમજવા માટે મૈત્રેય અને ક્ષીરસ્વામીનો મત પણ જાણવો જરૂરી છે.
સાયણ નોંધે છે તેમ મૈત્રેય ધા.પ્ર.” (પૃ.૨૬)માં રૂટ વિટ વટ રૂ તૌ I એમ ચાર ધાતુનો પાઠ આપે છે. સાયણ લખે છે કે કેટલાક રૂ બદલે હું એમ દીર્ધાન્ત પાઠ આપીને વ્યપદેશિવદભાવ-ને લીધે તેમ જ ગુરુમત્વને લીધે હું ને મામ્ પ્રત્યય લગાડી ગયાશ્ચાર રૂપ આપે છે. માદ્યાન્વેસ્મિન્ ! (૧૧-૨૧) સૂત્ર પરના ભાગના વ્યપશિવત્ વર્તનમ્ | વાર્તિકથી વ્યપદેશિવદૂભાવ થાય છે. (કોઈ ઠેકાણે એક વર્ણમાં પણ વ્યપદેશીનો મુખ્ય માફક વ્યવહાર કરવામાં આવે છે) અને ડુંનાશ ગુરુમત્તિોડનૃ. I (૩.૧.૩૬) સૂત્રથી ગુરુમન્ત થાય છે.
સાયણ એ પણ નોંધે છે કે ક્ષીરસ્વામી “ક્ષી.ત.” (પૃ.૫૬)માં ર, વિકટ, વી – એમ ત્રણ ધાતુનો પાઠ આપીને નોંધે છે કે કેટલાક કટિ એમ પાઠ આપીને હું ને પ્રશ્લિષ્ટ ગણે છે, ટ નું Pતિ રૂપ આપે છે અને ડું ધાતુનું ઉતિ દિનનાથ યતિ શીતાંશુરતમ્ ! એમ શિશુપાલવધ, (૧૧.૬૪)માંનું ઉદાહરણ આપે છે.
સમ્મતાકાર અને તરંગિણીકાર પણ ફુટ, વિટ, ટ, ટુ એમ ચાર ધાતુઓ આપે છે તેમ સાયણ નોંધે છે. “ક્ષી.ત.”કાર પોતે તો છું – એમ દીર્ઘ પાઠ આપતા નથી.
આ ધાતુસૂત્રના સંદર્ભમાં સાયણ ખાસ નોંધે છે કે ધનપાલ અને શાકટાય તો માત્ર પ્રથમ ત્રણ ધાતુઓનો જ પાઠ આપે છે અને રૂ કે હું નો પાઠ કરતા નથી. પુરુષકાર (પૃ.૨૨)માં ધનપાલ અને શાકટાયનનો આ જ મત દર્શાવ્યો છે.
આ મતને સમર્થન આપતાં સાયણ ‘ગ્વાદિગણનું એક ધાતુસૂત્ર ટાંકે છે (પૃ.૧૦૭) : શોર્વે इतो गड्यन्ता उदात्ता उदात्तेतः ।
આ શોટું ધાતુથી વર્તશે ધાતુ સુધીના બધા ધાતુઓ ઉદાત્ત ઉદાત્તત્ છે. આ રૂટ વિક્ટ વેરી સૂત્રમાં રૂ ધાતુનો સમાવેશ કરીએ તો તેમાં તેના રૂપ તિનો સમાવેશ થાય, પણ પર્ ૩પશેડનુદાત્તાત્ ! (૭.૨.૧૦) ધાતુસૂત્ર પરની કાશિકા જોઈએ તો તેમાં કહ્યું છે : તત્ર સર્વે વરીન્તા
વ: અનુદ્દીરા: બત્તાવીન વયિત્વી તેથી - મતિ અનુદાત્ત છે, માટે તેનો ઉપર દર્શાવેલા ઉદાત્ત ધાતુઓમાં સમાવેશ થઈ શકે નહીં.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 520786 |
| Book Title | Sambodhi 2013 Vol 36 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jitendra B Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 328 |
| Language | English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Sambodhi, & India |
| File Size | 7 MB |