Sambodhi 2013 Vol 36

SR No.: 520786
Original Sutra Author: N/A
Author: Jitendra B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2013
Total Pages: 328
Language: English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
Classification: Magazine, India_Sambodhi, & India
File Size: 7 MB

Page 249

Vol. XXXVI, 2013 ધનપાલ : પાણિનીય ધાતુપાઠના એક અપ્રસિદ્ધ વૃત્તિકાર
241 મૈત્રેય (પૃ.૨૯) આ બધા ઉદાત્ત ધાતુઓમાં અનુદાત્ત રૂ નો સમાવેશ કરવાની વાતને ભટ્ટગ્રામન્યાયથી યોગ્ય કરાવે છે. સાત્તત્વમતિવર્નમ્ | મઠ્ઠામાન તૂવાત્તા રૂતિ સામાન્ય $િ: : સાયણ આ ચર્ચાના અંતમાં પુરુષકાર (પૃ. ૨૨)નો મત ટાંકતા કહે છે કે વિપ્રતિપણે પુનરુદ્દીનોત્યાગ્નીવાપાટપક્ષ ઇવ ન્યાયાનું ! એટલે ઉદાત્તોક્તિ બાબતમાં આમ સમાધાન કરવા કરતાં આ ધાતુનો પાઠ ન કરવો તે સારું છે માટે ૩યતિ-રૂપ છે તે પણ અસાધુ જ ભલે ગણાય, કારણકે અનુદ્દાત્તડિત | (૧.૩.૧૨) સૂત્રથી તે એમ જ આત્મપદી રૂપ થાય. વધારામાં, સાયણ હરદત્તનો ૩૫ચાયત | (૮-૨-૧૯) સૂત્ર પરનો મત ટાંકે છે : અતિરસુતાત્ | કર્થ તર્દ સતા વિતતોÁશ્મિરન્બ (શિશુપાત્તવધ ૪.૨૦) તિ પરમૈષમ્ ? આમ હરદત્ત પ્રસ્તુત સૂત્રમાં રૂના સમાવેશને યોગ્ય ગણતા નથી. આ બાબતમાં વૃત્તિકારનો મત પણ એ જ છે કે રૂટ વિક્ટ કરી સૂત્રમાં હું કે ડું નો સમાવેશ ન થાય. સાયણે આ છું કે હું સમાવેશ પ્રસ્તુત ધાતુસૂત્રમાં સમાવેશ ન થાય એ અંગે ધનપાલ શાકટાયન વગેરેના મત દર્શાવી જે ચર્ચા કરી છે તે પુરુષકાર (પૃ.૨૨-૨૩)માં પણ મળે છે : પરે पुनरुभावपि न पठन्ति । व्यक्तं चैतद् धनपालशाकटायनवृत्त्योः ।
આ ચર્ચા પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ધનપાલ અને શાકટાયનનો, આ મત કે પ્રસ્તુત ધાતુસૂત્રમાં હું કે રૂ નો સમાવેશ ન થાય, તેને, સાયણ ઉપરાંત હરદત્ત, પુરુષકારના કર્તા, કાશિકાકાર વગેરેનું સમર્થન મળી રહે છે.
૭. મુટ પ્રત | મોત (મા.ધા.વ્. પૃ. ) મુતિ ધનપતિઃ | પુતિ પઢિન્તિઃ તિ शाकटायनः । - સાયણે નોંધ્યા પ્રમાણે ધનપાલ આ ગ્વાદિ ધાતુનો મુડ અને શાકટાયન પુરું એમ પાઠ કરે છે. ‘ક્ષી.ત.'માં બંનેનો મુડ અને પુડિ પાઠ મળે છે એમ સાયણ નોધે છે, પણ ખરેખર ‘ક્ષી.ત.” (પૃ.૫૭)માં મુક પ્રત, પુડિ રૂચે એમ સૂત્ર મળે છે. “ધા...'(પૃ.૨૬)માં મુદિ નો પાઠ આપી પુક પેઢ્યા એમ જુદું સૂત્ર મળે છે. પુરુષકાર (પૃ.૫૭)માં મુટ પ્રત, પુદ ત ધનપાત: એમ મળે છે. આમ માં.ધા.વૃ. અને પુરુષકાર બંનેમાં ધનપાલનો જુદો મત મળે છે તે જોતાં, ધનપાલ આ ધાતુનો મુડ કે પુડ બંનેમાંથી ખરેખર કયો પાઠ કરતા હશે એ પ્રશ્ન થાય છે. સામાન્ય રીતે તે શાકટાયનને અનુસરે છે માટે પુરું પાઠ કરતા હશે એમ કહી શકાય.
૮. રુઢ 78 ૩૮ ૩૫ધાતે શેઢતિ તોતિ બોતિ (મ.ધા.. પૃ.૨૨૫) અત્ર મૈત્રેય: - 'उठेत्यप्येके' इति । धनपालशाकटायनौ तु रुठलुठेत्येव पेठतुः ।
સાયણ નોંધે છે કે ધનપાલ અને શાકટાયન રુઢ 74 બંનેનો જ પાઠ કરે છે. ૩૮ નો પાઠ કરતા નથી. સાયણ નોંધે છે તેમ ક્ષીરસ્વામી (પૃ.૫૯) ૩૩ નો પાઠ કરે છે, અને હ૪ સુંઠ રૂત્યપ દ્રૌi: I એમ કહે છે મૈત્રેય ધા.પ્ર.” (પૃ.૩૭)માં હ૪ સુઠ ૩પધાત એમ સૂત્ર આપી, ૩૮ રૂત્યે એમ જુદું સૂત્ર આપે છે. " પુરુષકાર(પૃ.૬૨)માં ધનપાલ અને શાકટાયનનો સાવ જુદો જ મત મળે છે. 38 રૂલ્યવ