Sambodhi 2011 Vol 34

SR No.: 520784
Original Sutra Author: N/A
Author: Jitendra B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2011
Total Pages: 152
Language: English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati
Classification: Magazine, India_Sambodhi, & India
File Size: 4 MB

Page 105

95
Vol.XXXIV, 2011
અમરકોશ પરની ટીકાસર્વસ્વ અને પદચંદ્રિકા... (૧.૧૦૫) ઉણાદિસૂત્રથી ન લગાડીને સિદ્ધ કર્યો છે. સામાન્ય રીતે દિવાદિ ધાતુ મુસ રવ ને ધાતુને વૃષદ્વિશત્ ા (૧.૧૦૬) ઉણાદિ સૂત્રથી ન પ્રત્યય લગાડીને મુસતી શબ્દ નિષ્પન્ન કરવામાં આવે છે. પદ ચં. માં અને વ્યા. સુધામાં એમજ પ્રક્રિયા મળે છે. સિ. કૌ. (ભા.૪, પૃ.૫૪૧) આ ઉણાદિસૂત્રના દષ્ટાંત તરીકે મુસલમ્ શબ્દ આપ્યો છે - મુસલમ્ બસ્તિ ગણ્ય મુસf I
વદિશના સર્વસ્વ છે (૮.૧.૧.) સૂત્ર પરના ન્યાસનો આધાર લઈને કહે છે કે મુસ« મુવતમ્ એમ બંને થઈ શકે છે. મુષ તે I એ ક્રયાદિ ધાતુને વૃષદિા સૂત્રથી ન પ્રત્યય લગાડવાથી મુષત્રમ્ પણ વ્યુત્પન્ન થઈ શકે છે. તેથી બલભદ્રને મુકતી પણ કહી શકાય. વ્યા. સુધા. (પૃ.૧૧) માં પણ કહ્યું છે કે કેટલાંક આનો મૂર્ધચમધ્ય (કુકી) પાઠ કરે છે.
આમ વર્ણદેશનાકારને વ્યા. સુધાકાર ભાનુજી દીક્ષિતનું સમર્થન સાંપડે છે. નોંધવું ઘટે કે અ.કો. (૧.૧.૨૪) માં મળતા મુસતી શબ્દનો અર્થ “બલભદ્ર છે, જ્યારે અ.કો. (૨.૫.૧૨)માં મુસતી શબ્દનો અર્થ “ગરોળી' છે, ભલે બંને શબ્દોને મોટાભાગના ટીકાકારો મુH Gહને ધાતુ પરથી વ્યુત્પન્ન કરે છે.
- રૂ. ૩. કો. વિડીનાર (૧-૨-૪૬) ઈન્દ્ર
રીસર્વસ્વ (HI-૨, પૃ. ૩૨) – વિડીનાદ | વિષ્ણુવ્યાપ્તી મોડ િવિવધૂ . વિ व्यापकमोजः अस्य इति विडोजाः । पृषोदरादित्वात् ओकारस्यौत्वमिति वर्णदेशना । विडोजा विडोजा अपीति વૃદ્ધવન્યુ !
અમરોશો. (પૃ. ૨) – વિડીના વે િ . વિ બે વા . વિ એનોડા विवृति. (I, पृ. ३०) - बिडौजाः । बिडं शत्रुतापनं आक्रोशनं तेजोऽस्य बिडौजाः ।
પ . (પૃ. ૧૭) - વિડીના: પૃષોદ્રાદિત્યIિRINT (૬.રૂ.૨૦૨) વિડોના રૂતિ વાવિડનાથ - 'વિવોનાશ તિ વવિવેછે હૃદૃવન્દ્રઃ |
વ્યા. સુધા. (પૃ. ૨૮) – વિડીના: વિ બેને (તુરિ) રૂTધ (રૂ.૨.૨૩૫) રૂતિ વા ... विडोजाः इति केचित् । विट्सु प्रजासु मनुष्येषु वा ओजोऽस्येति विडोजाः इति केचित् ।
ટીકાસર્વસ્વમાં વદિશનાનો જે મત સર્વાનંદે ટાંક્યો છે તેમાં વિલીના પાઠ મળે છે, અને તેને પૃષોદરાદિત્વથી સિદ્ધ કર્યો છે, વર્ણદેશનાનો આ મત પદ. ચં. માં મળતો નથી, પણ તેમાં હરૂચન્દ્રનો મત મળે છે કે તેમણે વિડીના અને વિવોના: બંને શબ્દો વર્ણવિવેક ટીકામાં આપ્યા છે.
અ.કો.ના ટીકાકારોમાં, સર્વાનંદ, ક્ષીરસ્વામી, રાયમુકુટ અને ભાનુજી દીક્ષિત વિડીના પાઠ આપે છે, સર્વાનંદ્ર તેને વિષ્ણુ વ્યાતી – એ જુહોત્યાદિ ધાતુને, મન્વેગોડા (૩-૨-૭૮) સૂત્રથી ત્રિમ્ પ્રત્યય લગાડીને, વિ શબ્દને સાધીને, વિદ્ વ્યાપમોગ: અય તિ વિડના: I એમ સિદ્ધ કરે છે. વર્ણદેશનાના મતમાં આ શબ્દનો મૂળ ધાતુ દર્શાવેલ નથી. ક્ષીરસ્વામી અને વ્યા. સુધાકર વિહે છે – એ તુદાદિ ધાતુને મૂળ ધાતુ દર્શાવી વિરું બેલમોનોડી રૂતિ એમ વિડીના: ને સમજાવે છે. વ્યા.