Page Text
________________
નીલાંજના શાહ
SAMBODHI'
(સાવિ. ૪.૬૩૧) | અંત ફ્ગ્ । (૪.૬.૬) સંજ્ઞાપૂર્વજ્વાર વૃદ્ધયમાવ: । તો મનુષ્યનાતે । તિ ङीष् इति च मुकुटः ।
94
સર્વાનન્દ અને વર્ણદેશનાકાર સહિત મોટાભાગના ઉપર્યુક્ત ટીકાકારો વેવીનન્તનઃ શબ્દ જ આપે છે. સર્વનન્દ વગેરે મોટાભાગના ટીકાકારો વૈવસ્થાપત્યમિતિ રેવવિ । અત ફ્ગ્। (૪-૧-૯૫) સૂત્રથી અકારાન્ત પ્રાતિપદિક વેવને તસ્થાપત્યમ્ અર્થમાં ગ્ પ્રત્યય લાગી રે શબ્દ સિદ્ધ થાય છે. અહીં સંજ્ઞાપૂર્વક વિધિ અનિત્ય હોય છે એ પરિભાષાને લીધે વૃદ્ધિનો અભાવ થયો છે. એમ વર્ણદેશના અને ‘વ્યા.સુધા’માં કહ્યું છે. પછી તો મનુષ્યનાતેઃ । સૂત્રથી ધૈણ્ પ્રત્યય લાગતાં, વેવી એમ થઈને વેવવયા નન્દ્રન: રેવળીનનઃ શબ્દ વ્યુત્પન્ન થાય છે.
‘વ્યા.સુધા’માં તેવી શબ્દને વ્યુત્પન્ન કરવાના જે વિકલ્પ આપ્યા છે, તેમાનો છેલ્લો વિકલ્પ સર્વાનંદ અને વર્ણદેશનાકારે આપેલી વ્યુત્પત્તિ સાથે મળતો આવે છે.
વર્ણદેશનાકાર પુરુષોત્તમ તથા ઉપર્યુક્ત બધા ટીકાકારો અત ગ્ । સૂત્રથી ગ્ લાગતાં, તદ્ધિતેનામાટેઃ । (૭.૨.૧૧૮) સૂત્રથી જે આદિવૃદ્ધિ થાય તે વૃદ્ધિનો અભાવ, સંજ્ઞાપૂવકની વિધિ અનિત્ય હોય છે, (૯૩.૧) એ પરિભાષાને આધારે દર્શાવી, રેવ શબ્દ સિદ્ધ કરે છે.
:
દ્વિરૂપકોશ તેવી ઉપરાંત વૈવી શબ્દ પણ આપે છે. નોંધવું ઘટે કે મા.ધા.વ્. (પૃ. ૪૦૧) માં સાયણે નોંધ્યું છે કે આત્રેય નામના વૈયાકરણ વૃદ્ધિના અભાવવાળા લેવી – અને રેવીનન્દન બંને શબ્દોને અસાધુ ગણે છે. અત્ર આત્રેય:- વૈવષ્ટિ મત રૂઞિ આવૃિત્તિ:। તો મનુષ્યનાતેઃ કૃતિ કીર્. दैवकीनन्दनः । अवृद्धिस्त्वयमसाधुः ।
આમ છતાં નોંધવું ઘટે કે અ.કો.૫૨ ની લગભગ બધી ટીકાઓમાં તથા સંસ્કૃત ધાર્મિક તેમજ લલિત સાહિત્યમાં કૃષ્ણના માતા માટે લેવી અને કૃષ્ણ માટે લેવીનનઃ શબ્દ જ પ્રયોજાય છે. ૨. ૪. ો. મુસલી । (૧-૨-૨૪) બલભદ્ર
टीकासर्वस्व (भाग-१, पृ. २०) मसीपरिणामे । द्रमिमस्योरुच्च । इति कलप्रत्ययः मुसलः । तद्योगाद् મુસલી । વિવૃત્તિ. (I, પૃ. ૬૮) : મુસલમ્ અભ્યામ્તીતિ મુસત્તી । પ૬. ચં. (પૃ. રૂ૭) મુલતી । મુસ લપ્પુને વૃષાવિશ્ચિત્ । (૩ળાવિ. ૬. ૧૦૬) લા । મુસાં તત્ત્વમધ્યમ્ । તથા ૬ । સર્વસ્વ à। (૮.૨..) ત્યત્ર न्यास: तथा च विसं विषं मुसलं मुषलमिति षत्वं स्यात् इति मुष स्तेये इत्यतो मूर्धन्योऽपीति वर्णदेशना । તજ્ યોત્ મુજતી । વ્યા. સુધા (પૃ. ૧૧) મુસ વખ્તને વિવાતિ, વૃષાાિત્ । ૩ળાવિ (૨, ૧૦૬) ત, मुसलमस्त्यस्य । मूर्धन्यमध्योऽपीत्येके । तत्र मुष स्तेये ( क्रयादि)
.
પદચંદ્રિકામાં નોંધાયેલા વર્ણદેશનાના મતમાંથી આ એકજ મત એવો છે કે જે ટીકાસર્વસ્વમાં વર્ણદેશનાના નામે મળતો નથી. વર્ણદેશના મુસલી ઉપરાંત મુન્નતી શબ્દ પણ આપે છે.
અ.કો.માં બલભદ્રના જે સત્તર નામ મળે છે, તેમાંનું એક મુત્તી (મુસળ ધારનાર) છે. તેમના મુસળનું નામ સૌનન્દ છે. ટીકાસર્વસ્વમાં આ શબ્દને મસી પરિણામે । ધાતુને । મિસ્યોત્ત્વ ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 520784 |
| Book Title | Sambodhi 2011 Vol 34 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jitendra B Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 152 |
| Language | English, Sanskrit, Prakrit, Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Sambodhi, & India |
| File Size | 4 MB |