________________
182
બંસીધર ભટ્ટ
SAMBODHI
નિતાંત તત્ત્વજ્ઞાન-પૂર્ણ વિવેચનોમાં, બૃ. ઉપ. ગ્રંથના કોઈ શબ્દ પદ કે પાઠનો યોગ્ય સંબંધ પણ ન હોય તેવાં સ્થળોએ, નામ-નિર્દેશ વિનાના કોઈ પૂર્વપક્ષકારોને આ બૃ. ઉપ.ના (પ્રાચીન) ભાષ્યકાર તરીકે માની ન લેવાય. એ સિવાય શંકરે પોતાના બૃ. ઉપ. ભાષ્યમાં કેટલાક (પ્રાચીન) વિવેચકોના મતોનો (નામ-નિર્દેશ વિના) ઉલ્લેખ કર્યો છે; આ મતો |
વિવેચકો કાલ્પનિક લાગતા નથી. આવાં ૧-૩૧ સ્થળો નીચે દર્શાવવામાં આવે છે. (૧) ૧.૪.૨.(૯૮:૨૬),
(૧૬) ૩.૪.૨ (૪૪૫:૨૦), (૨) ૧.૪.૭. (૧૩૧:૨૪),
(૧૭) ૩.૫.૧ (૪૪૯:૧૪)*, (૩) ૧.૪.૮ (૧૪૭:૧૨),
(૧૮) ૩.૫.૧ (૪૫૫૬), (૪) ૧.૪.૧૦ (૧૫૧:૮),
(૧૯) ૪.૩.૭ (૫૬૦ઃ૩), (૫) ૧.૪.૧૦ (૧૫૧:૧૯),
(૨૦) ૪.૩.૧૭ (૫૯૭૪) (૬) ૧.૪.૧૫ (૧૮૭:૧૬)*,
(૨૧) ૪.૩.૨૨ (૬૧૪:૬)*, (૭) ૧.૪.૧૫ (૧૯૦૧૬)*, (૨૨) ૪.૩.૨૨ (૬૧૬:૧૯)*, (૮) ૧.૫.૨ (૨૦૭:૨૫),
(૨૩) ૪.૩.૨૪.૩૦ (૬૨૨:૧૯), (૯) ૧.૫.૧૮ (૨૩૬:૧૫)*, (૨૪) ૪.૩.૨૪.૩૦ (૬૨૫:૧૨), (૧૦) ૨.૧.૨૦ (૨૯૩૪ અને
(૨૫) ૪.૪.૭ (૬૭૦:૧૬), ૬૧૬:૧૫, ૨૩)*,
(૨૬) ૪.૪.૯ (૬૭૪:૩ અને ૬૭૫ઃ૧), (૧૧) ૨.૨.૧ (૩૧૫:૧૯),
(૨૭) ૪.૪.૨૨ (૬૮૮:૨૫), (૧૨) ૨.૩.૩ (૩૨૩:૨૪),
(૨૮) ૫.૧.૧ (૭૩૧:૯), (૧૩) ૨.૩.૬ (૩૨૮:૪),
(૨૯) ૫.૨.૩ (૭૪૪:૧), (૧૪) ૨.૫.૧ (૩૬૪:૧૭),
(૩૦) ૫.૨.૩ (૭૪૪:૧૫), (૧૫) ૩.૨.૧૩ (૪૧૬:૧૭),
(૩૧) ૬.૧.૧૪ (૭૮૯:૧૩).
ઉપર દર્શાવેલાં ૧.૩૧ સ્થળોમાં જયાં જયાં તારક (૪) જેવાં ચિહ્નો કર્યા છે તે તે સ્થળો ઉપરની આનંદજ્ઞાનની (=આનંદગિરિની) ટીકા જણાવે છે કે તે સ્થળોએ શંકરે ઉલ્લેખેલાં મંતવ્યો ભર્તપ્રપંચનાં છે. ભર્તૃપ્રપંચે માધ્યદિન-શાખાના બૃ. ઉપ. ઉપર એક ભાષ્ય રચ્યું હતું. એ ભાષ્ય શંકરના આ બૃ. ઉપ. (કાવ-શાખા) ઉપરના ભાષ્ય કરતાંય ઘણું વિસ્તૃત હતું એવી માહિતી પણ આનંદશાને પૂરી પાડી છે (જુઓ આનંદજ્ઞાન, બૃ. ઉપ. ૨.૭; ૫૦). શંકરને માધ્યદિન-શાખાના બૃ. ઉપ. નો પરિચય કદાચ ભર્તપ્રપંચના એ ભાષ્યમાંથી થયો હોય.
