________________
132
SAMBODHI
બંસીધર ભટ્ટ साधिभूत+
४. अधिमूर्त च किं મધપૂત ક્ષણે માવ:...
છોરુમ્ ? अधिदैवं मां
૫. ધરૈવં વિમુચ્યતે ? पुरुषश्चाधिदैवतम् । साधियज्ञं च ये विदुः ६. अधियज्ञः कथं कोऽत्र देहेऽस्मिन् ?
ધયજ્ઞોપવીત્ર દે | (૪) प्रयाणकाले च मां ते ७. प्रयाणकाले च कथं विदु युक्तचेतसः ॥(३०) ज्ञेयोऽसि नियतात्मभिः ॥(२) अन्तकाले च मामेव स्मरन्....य
પ્રયાતિ જ મદ્ધાવું યતિ ... (૫) પ્રશ્ન ઉમાના જવાબરૂપે ગીતા ૮:૫ પ્રસ્તુત લેખના સંદર્ભમાં નહીં આવી શકવાથી તેનું વિવેચન
કરવાની આવશ્યક્તા નથી. (C) મુંડક ઉપ. માં વ્રઉં, (હૃદયની) ગુફામાં રહેલું છે. સંનિહિત ગુહીયા...૨.૨.૧ અક્ષર બ્રહ્મ
.. તક્ષરં બ્રહ્મ.) કહ્યું છે તો કોઈવાર પરમ બ્રહ્મ (...તત્ પરમ દ્રા ૩૨.૯, સરખાવો ૩:૨.૧) કહ્યું છે. બૃહદારણક ઉપ. (૩.૭.૧૪-૧૫) મુજબ; જે તેજમાં રહ્યો છતાં તે જ તેજ તેને જાણતું નથી, તેજ જેનું શરીર છે, જે તેજને અંદરથી કાબૂમાં રાખે છે તે આત્મા અન્તર્યામી, અમૃત છે. તે અધિદૈવત છે. તે રીતે, જે સર્વે ભૂતોમાં રહ્યો છતાં સર્વે ભૂતો તેને જાણતા નથી. તે આત્મા અન્તર્યામી અમૃત છે. તે અધિભૂત છે. આ સાથે સરખાવો ગીતા ૮:૪મા અધિભૂત અને અધિદેવત. ગીતા ૮:૧માં પ્રશ્ન ૧, ફકત બ્રહ્મ માટે છે, પરમ ગ્રહ માટે નથી. તેથી ૮:૩ જવાબમાં પણ “ તે પરમ અક્ષર છે” એવો અનુવાદ યથાર્થ ગણાય; પણ “પરમ વ્ર, તે અક્ષર છે” એવો અનુવાદ પ્રશ્નને અનુરૂપ નથી. વળી, અહીં “પરમ અક્ષર” અથવા “અક્ષર” શબ્દથી ૐ કારનું સૂચન, તથા યજ્ઞ સાથે તે ૐના સંબંધનું સૂચન પણ થાય છે. ગીતા ૧૭:૨૩ બ્રહ્મનો ૐ, તત, સત્ એવા ત્રણ અક્ષરોથી નિર્દેશ કરે છે (3% તત્સવિતિ નિર્દેશો બ્રહ્મળત્રિવિધ: મૃતઃ
1) કઠ ઉપ. ૨:૧૫–૧૬ પણ જણાવે છે કે : ૨:૧૫ સર્વે વેદ્દા ત્વદ્રમામતિ .... |
यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति, तत्ते. पदं सङ्ग्रहेण ब्रवीम्योमित्येतत् ॥ ૨:૧૬ તવાક્ષરં બ્રહ્મ, કેવાક્ષરં પરમ્ ...
[“સર્વે વેદો જે પદનો ઉલ્લેખ કરે છે... જેની ઇચ્છા રાખતા લોકો બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરે છે, તે પદ હું તને ટૂંકમાં કહું છુંઃ ઓમ્ છે. (૧૫) એ જ અક્ષર ખરેખર બ્રહ્મ છે, એ જ અક્ષર બ્રહ્મ છે. (૧૬)”] ગીતાના આઠમા અધ્યાયના આ વિચારો કઠ ઉપ. ૨ માંથી વિકસ્યા છે; જેમ કે ગીતા ૮:૧૧, ૧૩
