________________
२४
हसु याशिक
'हुं राज्यधर नामनो सुतार छु । हुं मारा भाई प्राणधर साधे कांचीनगरमा रतो हतो | अमे बन्ने भाईओ यन्त्रकलामां पारंगत छीए । प्राणधर वेश्यागामी हृतो अने यान्त्रिक हंस द्वारा राजभंडारमाथी चोरी करतो । यांत्रिक हंस चोरी करी आवतो तो तेने राजसेवकोए पकडीने तोडी नाख्यो । आवी कला मात्र अमे ज जाणता होई पकडाई जवानी शक्यता हती एटले अमे यान्त्रिक विमानमां बेसी जुदा जुदा स्थळे नासी गया । आ नगरमा आयो । नगर निर्जन होई यान्त्रिक मानवो बनाव्या ।
राज्यधरे नरवाहन माटे विमान बनाव्यं । एमां बेसी नरवाहन अने गोमुख कर्पूर संभव नगरमा आव्या । एक वृद्ध खीने त्यां बन्ने रह्या अने ए कर्पूरिकानी सखी होई ज ण्युं के पूर्वभवनी स्मृतिना कारणे पुरुषद्वेषिणी हती । पूर्वजन्ममां नरवाहन हंस अने कर्पूरिका हंसी हतां । बच्चां मृत्यु पामतां हंसे रहती हंसने आश्वासन आपतां कां के आपणे जीवाशुं तो चीजां पण बच्चां थशे । पुरुषनी स्वार्थी वृत्ति पर हंसाने तिरस्कार आवतां समुद्रमां पडी आत्महत्या करी अने कर्पूरिकरूपे जन्मी । पूर्वजन्मनो स्मृतिथी हजु पण ए पुरुषोने विकारती हती । आ सांभळीने नरवाहन - ' हा हंसी ! हा हंसी' बोलतो पसार थयो । आ जोई-सांभळी कर्पूरिकानो द्वेप दूर थयो भने बन्नेनां लग्न थयां ।
कथासरित्सागरना प्रस्तुत कथानक अने कर्पूरमंजरीनी कथाने कथानकगत कोई संबंध-सगपण नथी, छे ते केवळ ऊडता यांत्रिक साधनना घटक पूरतु । कर्पूरमंजरीना ऊडता यान्त्रिक घोडाना घटकनो आ करतां विशेष साम्यसंबंध तो राजा चित्रमुकुट अने राणी चंद्रकिरणानी वार्ता साथे छे ।
चित्रमुकुट अने चंद्रकिरणानी वार्ताः
राजा चित्रमुकुटे एक सामान्य राणीना रूपनी प्रशंसा करतां कहुँ; 'हुं छु तारो दास ।' आ सांभळी राजाना पोपटने हसवु मन्युं । राजाए हास्यनुं कारण पूछ्युँ । पोपटे जणान्युं के 'आवा सामान्य सौन्दर्यना दास बनी गया छो एमां चंद्रकिरणा जेवी राणी मळे तो तो शुं धाय ? राजाए चंद्रकिरणानी भाळ मेळवी अने लग्न कर्या । केटलोक वसत चंद्रकिरणाना राज्यमा रह्या अने राणी सगर्भा बनतां ऊड़ता घोडा पर बेसो पोताने देश जवा उपड्या । रस्ता मां राणीने पीडा थई । एक द्वीपमा ऊतर पड्युं । पुत्रनो जन्म थयो । राजा ऊडता घोडा पर बेसो सूंठ, घी अने अनि लेवा गयो । पाछा फरतां हवा
