________________
मधुसूदन ढांकी जाळवी-टकावी राखवानो शक्ति दाखवी शकाय तो ते संगीत सामान्य परिमाणोने
तिक्रमी लोकोत्तर बनी जाय. आबु सामथ्ये निसर्गदत्त होवा उपरान्त असाधारण कोशल अने अगाध परिश्रम पण मागी ले छे. पण तो पछी विना तपस्या राक्त'नो अने तेनां चेतसि क सातत्यनो प्राप्ति पण केवी ?
पादटीपो * भा अन्वेषण एनी खरेखरी गहेराइमां तो बीजा विश्वयुद्ध पछीना भने खास तो छेल्ला
दशकाना लखाणामां ज जोवा मळे छे. 1. संगीताञ्जलि (चतुर्थ भाग), वाराणसो १९५७, पृ, १-५; तथा प्रणवभारती
(प्रथम वीणा), भारतीय स्वरशास्त्र, तन्त्री १-२, वाराणसी १९५६. 3. Cf. R. Sathyanarayan, "Śruti : the scalic foundation". San
geet Natak 17, New Delhi July-September 1970; and R. S. Shringy, "The concept of sruti as related to Svara” the paper read at the 46th Annual conference of Madras Mus.
ic Academy, Madras; December 1972. ३. पं. भातखंडेए 'श्रुति' विषय परना प्राचीम शास्त्रकारोने पोतानी वैज्ञानिक रीत अनुसार
'धूर्त' ह्या छः जुओ प्रणवभारतो (चतुर्थ तन्त्री)मां पं. ओमकारनाथ ठाकुरे करेली भातखडेना "लक्ष्यसंगीत" (संस्कृत), "हिन्दुस्तानी संगीत पद्धति" (मराठी) इत्यादि प्रन्योमा व्यक्त करेल मतनी आलोचना. हकीकत ए छे के पं० भातखडे प्रखर बुद्धिमान होवा छता, भने श्रुत्यादि विषयने समजवा तेमणे प्रामाणिक प्रयास कर्यो होवा छतां तेमना समयमा हजु 'नारद', 'मतग', 'अभिनवगुप्त', 'हरिपालदेव', 'नान्यदेव' इत्यादिना प्रन्यो उपलब्ध न होई, श्रुति अंगे केटलीक स्थूळ मानथी विचारणा करवा सिवाय तेभो विशेष भागळ नहोता वधी शकया. 'भरत' अने 'शादेव'ना कथनोनो मर्म आथी तेओ पकडो शकेला नही. प्रा. सत्यनारायण अने दा. भंगोना लेखनमां आ विषयनी पूरी समजण छत्ती थाय छे अने तेमणे श्रुति-स्वरादिनी अधिकारपूर्वक, पूरती वैज्ञानिकता साथे छणावट
करी छे. ४. see B. C. Deva Psycho-acoustics of Music and Speech, New
__Delhi 1967, pp. 122-123. ५-आकाशसंभवो नादो यः सोऽनाहतसंज्ञितः ।
तस्मिन्ननाहते नादे विरामं प्राप्य देवताः ॥ योगिनोऽपि महात्मानस्तदाऽनाहतसंज्ञकः । मनो निक्षिप्य संयाति मुक्तिं प्रयतमानसाः ।।
-सङ्गीतमकरन्द १.५-६
