________________
३०
अनुसन्धान-७५ (२)
मुनि संवेगदेव - रचित पिण्डविशुद्धि - बालावबोध
सं. शी.
'पिण्डविशुद्धि' ए जैन मुनिना आचारनुं प्रतिपादन करतो लघुग्रन्थ छे. 'पिण्ड' एटले आहार, तेनी 'विशुद्धि' केवी होय ? केवी रीते संभवे ? तेमां केवा केवा दोषो लागे ? अने तेने निवारवा केवी रीते ? इत्यादि विषयनी चर्चा आ प्रकरणमा थई छे. 'अन्न तेवुं मन' एवी लोकोक्ति छे. आहार जो अशुद्ध तो चित्त मलिन अने आचरण पण अशुद्ध; आथी आहारनी शुद्धता पर जैन आचार्योए बहु भार आप्यो छे. एमां पण अहिंसा - संयम - तपना नियमोनुं कठोर पालन थाय ते बाबत मुख्य रही छे. साधु पोते रांधे नहि, रंधावे नहि, खरीदे नहि, पोताना माटे रांधेलो के खरीदेलो पदार्थ ले नहि लूखो - सूको - नीरस आहार ज ग्रहण करे; कोई मनुष्य के याचक के पशुने पण तकलीफरूप न थवाय ते रीते ज आहार ग्रहण करे; आ प्रकारना अनेक नीति-नियमोनी विशद बात आ ग्रन्थमां थई छे.
मूळ रचना प्राकृतभाषामां गाथाबद्ध छे. १०२ लगभग गाथाओमां पथरायेला आ ग्रन्थनी रचना प्रख्यात जैन आचार्य जिनवल्लभसूरिए करी छे. तेमनो सत्तासमय बारमो शतक होवानुं इतिहास - ग्रन्थोए नोंध्युं छे.
तेमनी आ रचना उपर तपगच्छना आचार्य सोमसुन्दरसूरिना शिष्ये बालावबोधात्मक विवरणनी रचना करी छे. ऐतिहासिक नोंध प्रमाणे आ. सोमसुन्दरसूरि शिष्य रत्नशेखरसूरिना शिष्य मुनि संवेगदेवे संवत् १५१३मां पिण्डविशुद्धि पर बालावबोध लख्यो छे. ते आज बालावबोध होवानुं मानवुं जोईए (जैन सा.सं.इति; मो.द. देसाई, पृ. १५७). गुर्जर के मारुगुर्जर भाषामा थता विवरणने 'बालावबोध' तरीके ओळखवामां आवे छे.
बालावबोधो हमेशां गद्यात्मक होय छे. आपणा भण्डारोमां आवा अनेक बालावबोधो सचवायेला छे. गमे ते कारणे पण, आपणे त्यां बालावबोधोनुं अध्ययन के प्रकाशन करवानी पद्धति नथी जळवाई. आधुनिक भाषामां ग्रन्थोनां भाषान्तरो घणां थाय ने छपाय छे, परंतु प्राचीन आ प्रकारनां भाषान्तरो प्रत्ये कोई ध्यान आपतुं नथी. जो ते प्रत्ये ध्यान अपाय तो प्राचीन शास्त्रोना घणाबधा महत्त्वना अर्थो ने ऐदम्पर्यो सुधी आपणी पहोंच होय. भाषाशास्त्रनी दृष्टिए पण आ बालावबोधो बहु मोटुं महत्त्व धरावती रचनाओ गणाय. प्रस्तुत बालावबोधमांथी पसार थवानुं बन्युं त्यारे तरत ज तेमां थयेला अनेक प्रयोगो, क्रियापदो, विभक्ति - प्रत्ययो इत्यादि प्रत्ये ध्यान गयुं. थयुं के भायाणीसाहेब जेवा