________________
अवलोकन करवू पडे. अभिलेखो, मूर्तिलेखो पण उकेलवा पडे. आटलुं बधुं करीए त्यारे कदाच इतिहास लखवा जेटली भूमिका रचाय तो रचाय.
आटली मथामण कर्या पछी, तेनी - इतिहास लखवा मथनारनी दृष्टि उघड्या विना न रहे. तेनी श्रद्धा विशद जरूर बने, पण तेनी अन्धश्रद्धा तेम ज भ्रमणा तो खरी ज पडे. फलतः आवो मनुष्य ज्यारे इतिहास लखशे त्यारे तेमां परम्पराथी चाली आवती अनेक भ्रान्त मान्यताओ, चमत्कारिक कथाओ, कालव्यत्यय तथा नामो वगेरेना गोटाळा इत्यादि कारणोसर सर्जायेली गुंचो, आ बधुं ते टाळशे, तेणे टाळवू ज पडशे, अने ए रीते ए इतिहासनी फरते वीटळाई वळेला केटलांय आवरणोने ते हटावी देशे.
स्वाभाविक रीते ज, व्यापक समाजने अने तेना लोकप्रिय नेताओने आ मान्य न होय. भ्रमणाओने छोडवी ए तो धर्मने छोडी देवा जेवू विकट काम ! इतिहास जो 'जैन' होय, तो आ भ्रमणाओने पण 'जैन भ्रमणा' तरीके ज गणवानी रहे !
संशोधन हमेशां भ्रमणाओनो भांगीने भूको करनारो पदार्थ छे. 'जैन' भ्रमणा छे माटे तेने न तोडाय, तोडवाथी मिथ्यात्व चोंटे - एवा विकल्पने संशोधन स्वीकारतुं के पोषतुं नथी. परम्परावादी समाज तरफथी विरोध अने त्रास खमवो पडशे - एवा भयथी, संशोधन, भ्रमो साथे तडजोड करतुं नथी. जैन इतिहास ए जैन पांऊभाजी जेटलो सामान्य, सरल अने चटाकेदार पदार्थ नथी, तेनो तेने पूरो ख्याल होय छे.
आथी ज, जैन इतिहासमुं आलेखन ए कोई एक-बे व्यक्तिओना वशनी वात नथी. अभ्यासी, सुसज्ज अने इतिहासज्ञ व्यक्तिओनुं एक जूथ (Team) एकत्र मळे, अने निर्मम तटस्थभावे मूल्याङ्कन करतां जईने एक प्रामाणिक तथा प्रमाणभूत इतिहास सर्जे-आलेखे, आलेखवानी खेवना राखे, तो उपरोक्त दरखास्त सार्थक बने.
___ बाकी, दरखास्तो मूकवामां ज इतिहास रची दीधानो तथा इतिहासनी सेवा कर्यानो ख्याल जो प्रवर्ततो होय, तो भविष्यमां ज्यारे पण, जो इतिहास खरेखर लखाशे, तो, त्यारे तेनी नोंध अवश्य लेवाशे.
- शी.
