________________
[118]
रोग छे. वळी दे. रंजण पुंलिंग छे, ज्यारे रांझण स्त्रीलिंग छे. अने मूळे तो रंजणनो प्रा. अरंजर, अलिंजर 'घडो' परथी थयो जणाय छे. बीजी बाजु बृगुको.मां तो रांझणने रवानुकारी शब्द कह्यो छे. एमां कोई रवनुं (सणकानु) अनुकरण भाळी शकाय तेम न होईने आने तुक्को ज गणवो पडे.
शीलांकाचार्ये ई.स. ८६९मां प्राकृत भाषामां रचेल जैन महापुरुषोना चरित्रग्रंथ, 'चउपन्नमहापुरिस-चरिय'मां सनत्कुमार चक्रवर्तीना चरित्रमा तेने थयेला रोगो वर्णवतां कां छे :
रोगायंका समुब्भूया । तं जहा-सीस-वेयणा, कण्ण-सूलं, लोयणाणं कोवो, दंते घणेट्टओ, सिरोहराए गंडमाला, वच्छत्थले तोडो, बाहुम्मि अवबाहुयं, हत्थेसु कंपो, पोट्टे जलोयरं, पट्टीए सूलं, पाडम्मि अरिसापीडा, अण्णत्थ काइयानिरोह-संगवो, उरुसु थद्धोरुयत्तं, जघासु रंघणी, चलणे रप्पओ, सव्व-सरीरे कुट्ठरोगो वलक्खओ य ।
'अनेक पीडाकारक रोग थया. जेवा के-शिरोवेदना, कर्णशूळ, चक्षुकोप, दांतनो सडो, कांधे गंडमाळ, छातीमां दुखावो, बावडां अटकी पडवा-थीजी जवा, हस्तकंप, पेटमां जळोदर, पीठमां शूळ, गुदामां हरस, मूत्रनिरोधनी पीडा, साथळ थीजी जवा, पीडीमां रांझण, पगे हाथीपगुं, आखा शरीरे रक्तपित्त अने सफेद कोढ'. आमां पीडीमां रंघणी थई होवानुं कर्तुं छे. उत्तर गुजरातनी बोलीओमां तालव्य ध्वनिना संपर्के कंठ्यनो तालव्य थतो होवानुं जाणीतुं छे. काकी>काची, नाछ्युं>लाख्युं एटले रांघण्यनुं ए बोलीमां रांझण्य ऐवं उच्चारण थाय. प्रा. रंधणी उपरथी रांघणी अने ते परथी रांझण्य. आम रांझण्य शब्दरूप उत्तर गुजरातनी बोली- होवा जणाय छे.
'स्कंदपुराण'ना काशीखंडमां रंध्या शब्द एक रोगना नाम तरीके मळतो होवा मोनिअर विलिअम्झना संस्कृत शब्दकोशमां आप्युं छे, ते आ संबंधमां विचारणीय गणाय. १८. ववठावू, वावठवू
ववठा, वावठवू एटले "उपरथी पवन फूटतां सुफातुं जवू' बृगो को.मां सं. वात, प्रा. वाअ, गुज. वा साथे तेने संबंध होवानुं कर्तुं छे, पण पूरी व्युत्पत्ति नथी आपी.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
