________________
જૈન દષ્ટિએ બ્રહ્મચર્યવિચાર
૧૪૯ લખવા ધાર્યું છે. તે મુદ્દાઓ આ પ્રમાણે
(૧) બ્રહ્મચર્યની વ્યાખ્યા. (૨) બ્રહ્મચર્યનાં અધિકારી સ્ત્રીપુરુષો. (૩) બ્રહ્મચર્યના જુદાપણાનો ઇતિહાસ. (૪) બ્રહ્મચર્યનું ધ્યેય અને તેના ઉપાયો. (૪) બ્રહ્મચર્યના સ્વરૂપની વિવિધતા અને તેની વ્યાપ્તિ. (૬) બ્રહ્મચર્યના અતિચારે. (૭) બ્રહ્મચર્યની નિરપવાદતા. ૧. વ્યાખ્યા
જૈન શાસ્ત્રમાં બ્રહ્મચર્ય શબ્દની બે વ્યાખ્યાઓ મળે છે. પહેલી વ્યાખ્યા બહુ વિશાળ અને સંપૂર્ણ છે. એ વ્યાખ્યા પ્રમાણે બ્રહ્મચર્ય એટલે જીવનસ્પી સંપૂર્ણ સંયમ, આ સંયમમાં માત્ર પાપગ્રુત્તિઓ ઉપર અંકુશ મૂકવાનો જજૈન પરિભાષામાં કહીએ તો આસવનિધને જ–સમાવેશ નથી થતો, પણ તેવા સંપૂર્ણ સંયમમાં શ્રદ્ધા, જ્ઞાન, સમાદિ સ્વાભાવિક સત્તિઓના વિકાસના સુધ્ધાં સમાવેશ થઈ જાય છે. તેથી પહેલી વ્યાખ્યા પ્રમાણે બ્રહ્મચર્ય એટલે કામક્રોધાદિ દરેક અસત્તિને જીવનમાં ઉદ્ભવતી અટકાવી શ્રદ્ધા, ચેતના, નિર્ભયતા આદિ સત્તિઓ--ઊર્ધ્વગામી ધર્મોને જીવનમાં પ્રગટાવી તેમાં તન્મય થવું તે.
સાધારણ લોકોમાં બ્રહ્મચર્ય શબ્દ જે અર્થ જાણીતું છે અને જે ઉપર વર્ણવેલ સંપૂર્ણ સંયમને માત્ર એક અંશ જ છે, તે અર્થ બ્રહ્મચર્ય શબ્દની બીજી વ્યાખ્યામાં જૈન શાસ્ત્રોએ પણ સ્વીકારેલ છે. તે વ્યાખ્યા પ્રમાણે બ્રહ્મચર્ય એટલે મૈથુનવિરમણ અર્થાત્ કામસંગને --કામાચાર–અબ્રહ્મનો ત્યાગ, આ બીજા અર્થમાં બ્રહ્મચર્ય શબ્દ એટલે બધે પ્રસિદ્ધ થઈ ગયો છે કે બ્રહ્મચર્ય અને બ્રહ્મચારી કહેવાથી દરેક જણ તેનો અર્થ સામાન્ય રીતે એટલે જ સમજે છે કે મિથુન- ” સેવનથી દૂર રહેવું તે બ્રહ્મચર્ય અને જીવનના બીજા અંશમાં ગમે તે અસંયમ હોવા છતાં માત્ર કામસંગથી છૂટો રહેનાર હોય તે
1 t. સૂત્રકૃતાંગસુત્ર સુર ૨, અ ૫, ગાત્ર ૧. તન્નાથભાષ્ય અર ૯, સૂવ ૬.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
