________________
નવકારમંત્રનું પદાક્ષર સ્વરૂપ
૩૪૩
ઉપરથી વર્તમાનકાળમાં તૃતીય પુરુષ એકવચનમાં મતિ થાય છે. તે પ્રમાણે પ્રાકૃતમાં રુવ અથવા દો થાય છે.
પરંતુ દોડ઼ કરતાં દવે વધુ પ્રચલિત છે, કારણ કે જો કોઇ બોલવામાં આવે તો ચૂલિકાનાં ચાર પદના ૩૨ અક્ષર થશે, એટલે કે નવકારમંત્રના ૬૭ અક્ષર થશે. દવઃ બોલવાથી ચૂલિકાના ૩૩ અક્ષર થશે. અને નવકારમંત્રના ૬૮ અક્ષર થશે. ચૂલિકાના ૩૩ અક્ષર [તિતી ૩રવર] છે અને તેમાં નવમા પદમાં હવ છે એવો સ્પષ્ટ નિર્દેશ “મહાનિશીથ સૂત્રમાં થયેલો છે તે જુઓ :
तहेव इक्कारसपथपरिच्छिन्नति आलावगतित्तीस अक्खरपरिमाणं एसो पंच नमुक्कारो, सबपावप्पणासणो, मंगलाणं च सव्वेसिं पढमं हवइ मंगलं ति चूलम् ।
દિગમ્બર ગ્રંથ “મૂલાચારના પડાવશ્યકાધિકારમાં નીચેની ગાથા આપેલી છે :
एसो पंचणमोयारो सव्वपावप्पणासणो ।
मंगलेसु य सव्वेसु, पढमं हवदि मंगलं ।। આ ગાથા દિગમ્બર શાસ્ત્રોમાં છે. તેમની પૂજનવિધિમાં પણ તે આવે છે. આમાં કેિ છે, જે ઉપરથી હવરૂ થાય અને તે વધુ પ્રચલિત છે. તેમાં છેલ્લા પદમાં ૯ અક્ષર છે એટલે આ શ્લોકના ૩૨ ને બદલે ૩૩ અક્ષર થાય છે.
નવકારમંત્રમાં ચૂલિકા અનુટુપ છંદમાં છે. અનુછુપ છંદમાં પ્રત્યેક ચરણ આઠ અક્ષરનું હોય છે. એ રીતે ચૂલિકાનાં ચાર ચરણના ૩ર અક્ષર થાય. એટલે છેલ્લા ચરણમાં હોફ લઈએ તો ૩૨ અક્ષર બરાબર થાય અને હવફ લેતાં ૩૩ અક્ષર થાય અને તેથી છંદોભંગનો દોષ આવે એવી એક દલીલ કરવામાં આવે છે, પરંતુ અનુષ્ટ્રપ છંદમાં ૩૨ ને બદલે વિકલ્પ ૩૩ અક્ષર હોય એવાં અનેક ઉદાહણ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર, દશવૈકાલિક વગેરેની ગાથાઓમાંથી મળશે. છંદની આ છૂટ પરાપૂર્વથી લેવાતી આવી છે. પ્રાકૃત કવિતામાં તે વિશેષપણે જોવા મળે છે. એટલે નવકારમંત્રમાં દવ પદને લીધે ચૂલિકાના અનુટુપ છંદના ૩૩ અક્ષર થાય છે એ છંદોભંગનો દોષ નથી. વળી ચૂલિકાના ૩૨ ને બદલે ૩૩ અક્ષરનું પ્રયોજન અન્ય એક દૃષ્ટિએ દર્શાવવામાં આવે છે. “નમસ્કારાવલિકા” નામના ગ્રંથમાં નવકારમંત્રનો મહિમા બતાવતાં જણાવ્યું છે કે કોઈ ખાસ પ્રયોજન કે પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય તે વખતે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
