Jain Prakrit Katha Lekhakancha Stree Vishayak Drushtikon

SR No.: 212298
Original Sutra Author: N/A
Author: Nalini Joshi
Publisher: Nalini Joshi
Publication Year: 2013
Total Pages: 16
Language: Marathi
Classification: Article & 0_not_categorized
File Size: 158 KB

Page 12

स्त्री-जातीचा द्वेष त्याच्या मनात शिरतो. (३.११०). दामन्नक नावाचा युवक वाटसरू मंदिरात झोपी गेलेला असतो. त्याच्या बलदंड शरीरयष्टीकडे बघून, गौर वर्ण आणि आकर्षक चेहऱ्याने मंदिरात आलेली श्रेष्ठीकन्या त्याच्याकडे आकृष्ट होते. (६.२१). स्वैरपणे वागण्याचे स्वातंत्र्य पुरुषांनाच आहे असे नाही, तर स्त्रियाही असे वागू शकतातहे कुमारपालप्रतिबोध ग्रंथातील एका कथेतून स्पष्ट होते. (६.१७२). नागिणी नावाची एक सामान्य गृहिणी किती कटल, दुष्ट, धूर्त आणि परपुरुषांबरोबर मजा मारणारी होती - हे एका विलक्षण कथेत आवर्जून सांगितले आहे. (६.२३). एका विवाहितेच्या नादी लागून, एक साधू-संन्यासाचा त्याग करून पुन्हा गृहस्थासारखा राहू लागतो - असेही एक प्राकृत कथेत नोंदविले आहे. (३.१३८).
महाशतक-रेवती यांच्या कथेत तर असे रंगविले आहे की आपल्या कामतृप्तीच्या वाटेत येणाऱ्या आपल्या बारा सवतींना रेवती ही स्त्री शस्त्रप्रयोग - विषप्रयोग करून त्यांचा काटा काढते. (४.१०३ - १०४). महाभारतातील सुप्रसिद्ध द्रौपदीच्या बहुपतित्वाचा महाभारत-कथेतील कार्यकारणभाव जैन कथालेखकांना पसंत पडलेला दिसत नाही. 'भिक्षा वाटून घ्या'-असे सांगणारी कुंती आणि निमूटपणे ऐकणारे पांडव - यापेक्षा वेगळेच चित्र जैन कथेत दिसून येते. द्रौपदीची गेल्या दोन जन्मातली अतृप्त राहिलेली कामभावना कथेत विस्ताराने वर्णिली आहे. परिणामी ती स्वयंवरत स्वखुशीने पाच पांडवांना एकत्रितपणे वरमाला घालते असे म्हटले आहे. विशेष म्हणजे द्रौपदीच्या तीनही जन्मातील प्रबळ कामभावनेचे धिक्कारयुक्त - तिरस्कारयुक्त चित्रण नसून जैन लेखक तटस्थ निवेदकाची भूमिका घेतात.
स्त्री-पुरुष-समानतेची जाणीव गृहस्थांसाठी सांगितलेल्या व्रतातूनही स्पष्ट होते. पुरुषांसाठी 'स्व-दार-संतोषहै व्रत सांगितले आहे तर स्त्रियांसाठी 'पर - पुरुष - निवृत्ति' हे व्रत सांगितले आहे. प्राकृत कथांमधून स्त्रियांच्या अंत:प्रेरित कामभावनांचे केलेले वर्णन निश्चितच वास्तववादी, समाजतलस्पर्शी आहे.
(१०) स्त्रियांवरील लैंगिक अत्याचार आणि त्यावरील प्रतिक्रिया :
‘सूत्रकृतांग’, ‘दुःखविपाक’' आणि 'प्रश्नव्याकरण' या अर्धमागधी ग्रंथांवर नजर टाकली असता असे दिसते की तत्कालीन गुन्हे जगतावर या तीन ग्रंथांमध्ये मिळून चांगलाच प्रकाश टाकला आहे. चांगले-वाईट, पाप-पुण्य, सदाचरण-दुराचरण या सर्व परस्परविरोधी जोड्यांना अतिशय स्वाभाविक व वास्तविक मानल्याने गुन्हेगारी जगताचे चित्रण कथाग्रंथातूनही कोठेही, हात राखून केलेले दिसत नाही. गुन्ह्यांच्या वेगवेगळ्या प्रकारांमध्ये 'स्त्रियांखल लैंगिक अत्याचार' हा प्रमुख घटक दिसतो.
'वसुदेवहिंडी' ह्या आर्षप्राकृतातील ग्रंथात आरंभीच्या भागातच, लैंगिक अत्याचाराचा धिटाईने सामना करणा धनश्री दृष्टोत्पत्तीस येते. शीलभंग करणाऱ्या राजसेवकाला मद्यातून गुंगीचे औषध देते. कमरेची तलवार काढून शिरच्छेद करते. (३.११०). 'कुमारपालप्रतिबोध' ग्रंथातही विवाहित पत्नीचे अपहरण करणाऱ्या नराधमाला वधाची शिक्षा देणे योग्य मानले आहे. (६.६३). नियतिवादाच्या आहारी जाणाऱ्या सद्दालपुत्र कुंभाराला, पौरुष - पराक्रमाचे महत्त्व सांगणारे भ. महावीर प्रश्न विचारतात, 'तुझ्या पत्नीशी गैरव्यवहार करणाऱ्या दुराचारी माणसाला, तू कोणती शिक्षा देशील ?' क्षणाचाही विलंब न लावता सद्दालपुत्र म्हणतो, 'मी त्याला चांगला बदडून काढीन. किंबहुना प्राणही घेईन.' (४.१००-१०१). 'अंतगडदशा' या अर्धमागधी ग्रंथात आजचे सर्व लैंगिक अत्याचार स्पष्ट करणारी 'अर्जुन' नावाच्या माळ्याची आणि त्याच्या स्वरूपसुंदर पत्नीची कथा येते. या कथेत gang-rape चा सविस्तर वृत्तांत येतो. त्यानंतर अर्जुनमाळ्याने पत्नीवर अत्याचार करणाऱ्यांना कसे यमसदनी पाठविले हाही वृत्तांत नमूद केला आहे. परंतु त्यांच्याही पुढे जाऊन अर्जुनमाळी एक serial killer कसा बनतो त्याचे सविस्तर वृत्त दिले आहे. पत्नीवर लैंगिक अत्याचार करणाऱ्या सहा पुरुषांबरोबर तो ज्याला honor killing असे म्हणता येईल अशा प्रकारे आपल्या पत्नीलाही मारतो. इतकेच नव्हे तर काहीही कारण नसताना सूड भावनेने रोजच सहा पुरुष व एक स्त्री यांना मारू लागतोहत्येच्या दोषातून अर्जुनमाळ्याला मुक्त करण्यासाठी कथालेखकाने 'त्याच्यामध्ये यक्षाचा आवेश झाला', असे कारण दिले आहे. परंतु वास्तविक पाहिले तर ती समाजातील काही वर्गाकडून लैंगिक अत्याचाराला दिलेली प्रतिक्रिया