Prakruta Prakasa

SR No.: 091018
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagganath Shastri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan
Total Pages: 336
Language: Hindi
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 14 MB

Page 264

२४९
प्राकृतप्रकारो
अनन्त्य एव ॥२८॥ अन्त्यभिने वर्णे एत्वं च भवति । करेदि ॥२८॥
अनन्त्य एक-अन्त्यवर्णभिन्ने वर्णे एत्वं च भवति । करोति = करेदि । कृञ्धातोर्लटि प्रयमपुरुषैकवचने तिप्रत्यये परे 'डुकृषः करः' १२-१५ इति सूत्रेण कृषः करादेशे, 'अनाद्योरिति १२-३ सूत्रेण तकारस्य दकारे, प्रकृतसूत्रेण कर-इति रकारो. तरवर्तिनोऽकारस्य एत्वे, करेदि ॥ २८॥
अनन्त्य इति । अस्य से मित्र वर्ण को एत्व होता है। करेदि-उमा कर से कर, प्रकृत से एत्व, 'अनायोः' से त को द, करेदि = करोति ॥२८॥
मिपो लोटि च ॥२९॥ मिपश्चैत्वं भवति लोटि परतः ॥२९॥
मिपो लोटि च-लोटः स्थानिकस्य मिपोऽपि एत्वं भवति । करए = करवाणि । .. मेप एत्वे रूपमिदम् ॥ २९ ॥
मिप इति । लोट के स्थान में हुए मिप को एकार हो । कृञ्-धातु से लोट् , उसके स्थान में उत्तमपुरुषैकवचन में मि होने पर 'हुजः करः' से कर, प्रकृत से मिप के मि को एत्व, करए करवाणि ॥२९॥
आश्चर्यस्याचरिअं॥३०॥ आश्चर्य इत्यस्य अचरिअमित्यादेशः। अहह, अश्वरि अञ्चरिअं॥३०॥
आश्चर्यस्याचरिअं। आश्चर्यम्-इत्यस्य स्थाने अचरिअं-इत्यादेशो भवति । अहह ! अञ्चरिअं अचरिध = अहह ! आश्चर्यमाश्चर्यम् ॥ ३० ॥
आश्चर्यस्येति । आश्चर्यम् के स्थान पर अपरिवं यह भादेश होता है। अर्थात आश्चर्यम्-को अपरिमं निपातवत् आदेश होता है। अहह! भाश्चर्यमार्यम्-का 'अहह ! अचरिध अपरिवं'-ऐसा बनता है ॥३०॥
प्रकृत्या दोलादण्डदशनेषु ॥ ३१॥ दोलादिषु प्रकृतिवद्भावो भवति ॥ ३१ ॥
प्रकृत्या दोलादण्डदशनेषु । दोला-दण्ड-दशन-शब्देषु प्रकृतिवद्भावो भवति । एषु त्रिष्वपि शब्दरूपेषु ‘दोलादण्डदशनेषु डः' २-२५ इति सूत्रात् डत्वे, दशनशब्दे सत्वे च प्राप्ते प्रकृतसूत्रेण प्रकृतिवद्भावाभादेशान्तराणि । दोला, दण्डो, दशनो-इति रूपाणि भवन्ति शौरसेन्याम् ॥ ३१॥
१. 'अन्त्ये एव' । सिल्वो तोर्मावादिषु विहितं यत् परस्मैपदं तदन्त्यवर्णस्य एव भवति । इति केचित् । का० पा० । गच्छदे । गच्छदि । हे। . २. 'मिपो लोटि च' । कोटि परतोऽन्त्ये मिप एव भवति । अहं करवामि, अहं गच्छामि । अहं करवाणि, गच्छानि इति केचिद् व्याचख्युः । का० पा०। ।
३. प्राकृतो-इति प्राकृतः शब्दः प्रयोक्तव्यः इति च व्याचल्युः। का०पा० ।