Page Text
________________
प्रथमः परिच्छेदः ।
६
अदातो से अकार । पहरो, पहारो । ( चाटु) नं. १९ से ड । विकल्प से अकार । चडु, चाडु | ( दावाभिः ) नं. ४ से न लोप | नं. ६ से गकार को द्वित्व | नं. ५२ से इकार को दीर्घ । विकल्प से अकारादेश । दवगी, दावग्गी । ( खादितम् ) पूर्ववत् दकार-तकारलोप, अनुस्वार । विकल्प से अकार । खइअं, खाइअं । ( संस्थापितम् ) ष्ठाध्यामानां ८|२५| से स्था को ठा आदेश । 'न बिन्दुपरे' से द्वित्व निषेधः । नं. १८ से पकार को बकार | नं. २ से तलोप । नं. ३७ से अनुस्वार । विकल्प से अकार । संठविअं, संठाविअं | ( हालिकः ) पूर्ववत् कलोप, ओकार, विकल्प से अकार । हलिओ, हालिओ । arग्रहण व्यवस्थित विकल्पार्थक है। अतः ब्राह्मणादिक में नित्य अकार होगा। (ब्राह्मणः) बम्हणो । हृह्येषु इससे हकार के पूर्व हकारोपरि मकार । नं. ५ से रेफलोप । नं.४२ से 'सु' को ओकार । बम्हणो । ( स्थापितः ) स्था धातु + (क्त) त प्रत्यय । 'आविः कभाव'कर्मसु वा' इस से आदि आगम । (हाध्यागाश्च ० ८।२६ ) सूत्र से ठा आदेश । नं. ३५ से आवि के आकार का लोप । नं. १८ से पकार को चकार । ४२ से ओकार । व्यवस्थित विभाषा से नित्य हस्व । ठविओ । एवम्। ( प्राप्तम् ) नं. ३ से पलोप । ६ से तकार को द्वित्व । ६२ से अनुस्वार । पूर्ववत् नित्य हस्व अकार । अनुस्वार । पत्तं । (पांशुः ) नित्य अकार । नं. ५२ से उकार को दीर्घ । २६ से शकार को सकार । पंसू । (आश्चर्यम् ) नं. ६४ से श्व को छकार । नं. ६ से छकार द्वित्व । ७ से छकार को चकार । ५७ से र्य को रिय । नं. २ से यलोप | नं. ६२ से अनुस्वार । नित्य हस्वाकार । अच्छर । एवम् (पूर्वाह्नः ) का पुन्वष्णो । नित्य अकार । ५९ से ऊंकार को उकार । अन्य कार्य पूर्वोक्त सूत्रों से । एवम् (मध्याह्नः ) मज्जझण्णो । ( अपराह्नः ) अवरहो ।
नो-- नं. ( २३ ) खघथधभां हः । (२४) आदेर्यो जः (५) सर्वत्र लवराम (४२) अत ओत्सोः । (९) ऋतोऽत् । (२) कगचजतदपयवां प्रायो लोपः । (३७) मो बिन्दुः । ( २९ ) स्तस्य थः । ( ६ ) शेषादेशयो० । (७) वर्गेषु युजः पूर्वः । (३) उपरि लोपः कगडतदपषसाम् (१९) टो डः । ( ४ ) अधो (५२) सुभिसुप्सु दीर्घः । (१८ ) पो वः ॥ १० ॥
मनयाम् ।
इत्सदादिषु ॥ ११ ॥
सदा इत्येवमादिष्वात इकारो भवति वा । सइ, सआ । (२-२ दुलोपः, एवमग्रिमेष्वपि ) । तर, तआ । जइ, जआ । सदा, तदा, यदा ॥ ११ ॥
इत् सदादिषु - सदा इत्येवमादिषु श्राकारस्य वा इत्स्यात् । ( सदा ) सह, सभा । एवम् - (यदा ) जइ, जा । ( तदा ) तइ, ता ॥ ११ ॥
सदा इत्यादिक शब्दों के आकार को विकल्प से इकार हो । नं. २ से दकार लोप | ( सदा ) सइ, सभा (यदा ) नं. २४ से आदिस्थ यकार को जकार। पूर्ववत् दकारलोप । जइ, जआ । ( तदा ) तइ, तआ ॥ ११ ॥
इत एव पिण्डसमेषु ॥ १२ ॥
पिण्ड इत्येवंसमेषु इकारस्यैकारादेशो भवति वा । पेण्डं, पिण्डं । (५-३० बि०) णेद्दा, णिद्दा । (२-४२ नू = ण्, ३-३ र्लोपः, ३-५० द्वि०) सेंदूरं, सिन्दूरं । (४ - १७ वर्गान्त बिं०, ५-३० बि०) धम्मेलं, धम्मिल्लं ।
मा०कृठ
| SR No. | 091018 |
| Book Title | Prakruta Prakasa |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jagganath Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | |
| Total Pages | 336 |
| Language | Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 14 MB |