________________
चतुर्थः परिच्छेदः ।
. यावदादिषु वस्य ॥ ५॥ ___यावदित्येवमादिपु 'वकारम्य वा लोपो भवति । जा, जावता । ता, तावता । (२-३१ य = ज, ४-६ तलोपः, पक्ष-स्प०)। पाराओ, पारावओ (२-२ त्लोपः, ५-१ ओ, पक्षे-स्प०)। अणुत्तन्त, अणुवत्तन्त (२-४२ = = ण, वलोपे, ३-३ रलोपः, ३-५० द्वि, ७-१० मान : न्त, वलोपाभावे स्प०)। जी, जीविरं (२-२ तलोपः, ५-३० बिं०, शे० स्पष्टम् )। एअं, एव्वं (३-५८ वद्वित्वं, ५-३० बिं०)। एअ, एव्व (३-५८ द्वि०)। कुअलअं, कुवल' । (विकल्पेन स्वररहितवलोपे २-२ यलोपः, ५-३० बिं०)। यावत् , तावत् , पारावतः, अनुवर्तमानं, जीवितं, एवम्, एव, कुवलयम्-इत्येवमादयः ॥५॥ __यावदादिषु वस्य-एषु साचो वकारस्य वा लोपः स्यात् । एषु सर्वत्र 'कगचजेत्यादिना लोपे सिद्ध साचो ग्रहणार्थ सूत्रचतुष्टयम् । या, याव । ता, ताव ।
यावत्तावञ्जीवितदेवकुलावतमानशब्दा ये ।
प्रावरक एवमेव स्कन्धावारो यावदादयो ह्येवम् ॥ ५ ॥ यावदादिक-शब्दों में अच-सहित वकार का लोप हो। ६० से तकारलोप । (यावत्) या। पक्ष में-याव । (तावत् ) ता, ताव । (जीवितम्) २ से तलोप। जीअं, पक्ष में-जीविरं। (देवकुलम् ) देउलं, देवउलं। (आवर्तः) वकार का लोप। ५८ से आकार को अकार। ३० से तं को ट । ६ से द्वित्व । अटुं। पक्ष में-आअहूँ । (प्रावारकः)५ से रेफलोप। यावदादि से वा का लोप। २ से ककार का लोप। पारओ। पक्ष में-पाआरओ। (एवमेव) वलोप । एमेअ । पक्ष में-एअमे । (स्कधावारः) ३४ से 'स्क' को ख । खन्धारो । पक्ष में-खन्धाआरो। कई विद्वान् चक्रवाक शब्द को भी यावदादिगण में मानते हैं। (चक्रवाकः) चकाओ। यह उदाहरण देते हैं। परन्तु चक्रवाक शब्द में आकार सहित वकार का लोप करने पर 'चकाओ' होगा । अतः (चक्रवाकः)२ से वलोप । ५ से रेफलोप। ६ से द्वित्व । 'सन्धावा' ३५ से अकार को विकल्प से दीर्घ । चक्काओ। पक्ष में-चक्कवाओ ॥५॥
अन्त्यहलः ॥ ६॥ वेति निवृत्तम् । शब्दानां योऽन्त्यो हल् तस्य लोपो भवति । जसो (२-३१ य =ज, २-४३ श् = स्, ४-१८ पुंस्त्वं, ५-१ ओ)। णहं (२-४२ = = ण, ४-१९ पुंस्त्वाभावः, ५-३० बिं०)। सरो (जसो. पत्)। कम्मो (३-३ रलोपः, ३-५० मद्वि०, शे० पू०)। जाव, ताव (४-५ सू० द्रष्टव्यम् )। यशः, नभंः, सरः, कर्म, यावत्, तावत् ॥ ६ ॥
१. सस्वरवलोपः, कचिदाहुलकारस्वररहितस्याऽपि । २. क० पु० चकाओ, चकवालो। देउलं, देवठलं । म० पा०।