Page Text
________________
शाकटायनव्याकरणम्
[ अ. ४ पा. १ सू. २५५-२६१
घाणवान् । प्रातः तान् विन्नः
तवान् समुः समुत्रान् । रामुतः । समुत्तवान् । छः । नुवान् । नृः । वनवान् वित्तिवान् विततैर्शित नमा निर्देशः वि विचारण प्रत्पस्थ प्रतिपत्यर्थः । तेन विध्यन्तरस्य न भवति । विद सत्तायाम् । विश्नः । विन्नवान् । व्यवस्थित त्रिभापयम् तेन त्रायसायां न भवति । त्रतः । देवः । अन्य नरवम् । श्राणः । उभयमित्येके । प्रपूत् स्त्यामतेः वतयोर्मकारादेशो भवति वा । प्रस्तोमः । प्रस्तीमान् |
३५०
प्रस्त्यो मः || १ | १४२५५॥
प्रस्तोतः । प्रस्तीतत्रान् ।
क्षः ||४२५॥ क्षय इत्यस्मात् क्तयोस्तकारस्य नित्यं मकारादेशो भवति । श्रामः शान् विभाग निलार्थ ।
शुष्पचः कवम् ॥११- ५० पच इत्येताभ्यां वायोर्यथासंख्यं कारयकारावादेशौ भवतः । शुरुः शुधानः क्वान् ।
अनुपसर्गाः क्षोवोल्लाघपरिकृश फुलोत्कुलसम्फुल्लाः ||४|११२५८|| अनुपसर्गाः क्षो उल्ला कुश परिकृश फुल फुल्ल सम्फुल्ल इत्येते पदाः क्तान्ता निपात्यन्ते । क्षीति श्रीमद इत्येतस्मात् स्य यतस्त्र इडभावः लोपश्च निपात्यते । श्रीः उल्लाघेति 'लाघुङ सामथ्ये "इश्येतस्मादुत्स्वरस्य वतस्येदभावः तलोपश्च । जलःवः । वृश परिष्कृशेति कृश तनूकरण इत्येतस्मात् केवलात् पर्युपसृष्टाच्च यते यत्तस्येदभावः तलोपश्च । कृदाः । परितः । फुल्लोल्फुल्ल सम्पुल्लेति किला विशरण इत्यस्मात् लादुत्पूर्वात् सम्पूर्वाच्च परस्य क्त इउभावः आदेदाश्व धातोदवाकारस्थोकार | फुल्लः । उत्फुल्लः । संम्फुल्लः | अनुपसर्गादिति किम् ? प्रक्षोषितः । प्रोल्लाचितः । व्यु केवलभ्युदासार्थं स्यात् । कृशय सोपसर्गयोरपि पृथगुपादानादनुपसयोनिपातनं शक्येत विज्ञातुम् । श्रीबाच्यः शब्दसः केनाचापि सिद्धयन्ति । क्षीति इत्याद्यनिष्टरूपनिवृत्त्यर्थं निपातनम् | अरे क्षोबवानियाचामिच्छन्ति । तदर्थं वास्तवत्वोत्तशब्दावयेनिपातनं विज्ञायते । भित्तं शकलम् ||१||२५|| भित्तमिति भिदेः तस्य नाभावो नियते शकलं कलपर्यायी यदि भित्तशब्दो भवति । भितं शलमित्यर्थः । शकलमिति किम् ? भन्ने कलम् भिभित्तम् । मंत्र भिन्नशब्दः क्रियाविशिष्टकारकवाचो अत एवं कले निरिति च विशेष्
C
वित्तं धनप्रतीतम् ||४|१२६०|| धर्म प्रदतं न प्रीतम् वित्तमिति विदेकमायस्तिरस्व व्रतस्य कत्वाभावो निपात्यते । स चेद्रितशोधनः प्रतोदपर्यायो वा भवति । वित्तं धनमित्यर्थः । वित्तः प्रतोव इदे भनप्रतीतमि ए ? । वि (व) विदितं विन्तेविग्नं वित्तं च । विद्यन्नं वित्तं धनप्रतीते न विन्दतं विन्नमन्यत्र ।
I
हन्मन्यम्रम् गमनम् वनतितनादेर्लुग्ञ्जलि ||४|१| २६९॥ ङिति । हन् मन् यम् रम् गम् नम् इत्येतेषां वनतनादीनां च जलादी वप्रपरे सुग्भव हुनु हतः तत्राम् । हत्वा । हतिः । अद्भुत । बथाः । भम् मतः । तान्ममदिः यम् - यतः १ यतवान् । गत्वा । यतिः । रम् -- रतः । रतवान् । रवा रतिः । गम् इदं सूत्रं तद्वृत्तिश्च तानुरुतके लेखक प्रमादतश्नु ( च्युते तो लम्पते रात्री लिखितम् । ) गतिः । तम् - नत्दा | नतिः । अवनतिः । तनादि -- तनू - ततः । तता तस्या | ततिः कतत । तयः । सन्त्र अरिवं वक्ष्यते । क्षणु - शतः । क्षत्रवान् हत्वा क्षत्रिः अक्षत अक्षयाः । ऋञ्ऋन् । अश्वा । श्रातिः । गाते । आर्थाः । तृगु । वृतः । कृतयन्। तृला तृतिः। अनु अनुयाः । भृगूञ् । घृतः। उपान्कृत्वा भूतिः अमृत अधूपाः बङ्तः । तान् । बरवा | चतिः । अवत अवयाः । मनुः । मतवान् । मन्त्रा मतिः । अव ममयः । हनादीनामिति किम् ?
१. वित्त क०म०॥
| SR No. | 090412 |
| Book Title | Shaktayanacharya Vyakaranam |
| Original Sutra Author | Shaktayanacharya |
| Author | Shambhunath Tripathi |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1971 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 14 MB |