Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 398

मोक्षमार्ग प्रपंच सूचिका चूलिका सो-सः, ण विजाणदि-न जानाति । किं । समयं । कस्य । सगस्स-स्वकीयात्मनः । कथंभूतः । सव्वागमधरोवि-सर्वशास्त्रपारगोपि । तथाहिं—निरुपरागपरमात्मनि विपरीतो रागो यस्य विद्यते स स्वकीयशुद्धात्मानुचरणरूपं स्वस्वरूपं न जानाति ततः कारणात्पूर्व विषयानुराग त्यक्त्वा तदनन्तरं गुणस्थानसोपानक्रमेण रागादिरहितनिजशुद्धात्मनि स्थित्वा चाल्दादिविषयेपि रागस्त्याज्य इत्यभिप्राय: ।।१६७||
हिन्दी ता०-उत्थानिका-आगे कहते हैं कि शुद्धात्माके लाभ करनेवालेके परद्रव्य ही रुकावट या विध्न है
अन्वय सहित सामान्यार्थ-( जस्स ) जिसके ( हिदये ) हृदयमें ( परदवम्हि ) परद्रष्यके भीतर ( अणुमेत्तं वा ) अणुमात्र भी ( रागो) राग ( विज्जदे ) पाया जाता है ( सो) वह ( सव्वागमधरोवि) सर्व शास्त्रोंको जाननेवाला है तोभी ( सगस्स समयं) अपने आत्मिक पदार्थको या स्वसमयको [ण विजाणदि ] नहीं जानता है।
विशेषार्थ-जिसके मनमें वीतराग परमात्मामें भी वीतरागतासे विपरीत रागभाव पाया जाता है वह अपने ही शुद्ध आत्मामें आचरणरूप अपने स्वरूपको नहीं जानता है इसलिये पहले ही विषयोंका अनुराग त्यागकर फिर गुणस्थानकी सीढ़ीके क्रमसे रागादिसे रहित अपने शुद्धात्मामें ठहरकर अहँत् सिद्ध आदिके सम्बंधमें भी रागभावको त्याग देना चाहिये, यह अभिप्राय है ।।१६७।।
रागलवमूलदोषपरंपराख्यानमेतत् । धरिदुं जस्स ण सक्कं चित्तुब्भामं विणा दु अप्पाणं । रोधो तस्स ण विज्जदि सुहासुह-कदस्स कम्मस्स ।। १६८।।
धर्तुं यस्य न शक्यम् चित्तोद्धामं विना त्वात्मानम् ।
रोधस्तस्य न विद्यते शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ।। १६८।। इह खल्बर्हदादिभक्तिरपि न रागानुवृत्तिमन्तरेण भवति । रागाद्यनुवृत्तौ च सत्यां बुद्धिप्रसरमन्तरेणात्मा न तं कथंचनापि धारयितुं शक्यते । बुद्धिप्रसरे च सति शुभस्याशुभस्य वा कर्मणो न निरोधोऽस्ति । ततो रागकलिविलासमूल एवायमनर्थसन्तान इति ।। १६८।।।
अन्वयार्थ—( यस्य ) जो [ चित्तोद्भामं विना तु] ( रागके सद्भावके कारण ) चित्तके भ्रमण विना ( आत्मानम् ) अपनेको ( धर्तुम् न शक्यम् ) नहीं रख सकता, ( तस्य ) उसके ( शुभाशुभकृतस्य कर्मण: ) शुभाशुभ कर्मका ( रोध: न विद्यते ) निरोध नहीं है।
टीका-यह, रागांशमूलक दोषपरम्पराका निरूपण हैं |

Translation AI Generated

**Mokshamarg Prapanch Suchi Ka Chulika So-Sah, Na Vijanati-Na Janati. Kim. Samayam. Kasy. Sagass-Swakiyatmanah. Kathambhutah. Savvagamadharovi-Sarvashastraparagoapi. Tathahim—Niruparaga Paramatmani Viparito Rago Yasya Viddyate Sa Swakiyashuddhatmanucharanarupam Swaswarupam Na Janati Tatah Karanatpurva Vishayanuraga Tyaktva Tadananataram Gunasthanasopanakramena Ragadhirahitnijashuddhatmani Sthitva Chaldadivishayeppi Rago Tyajya Ityabhiprayah. ||167||**

**Hindi Ta-Uththani Ka-Aage Kahate Hain Ki Shuddhatmaka Labh Karnewaleke Paradravya Hi Rukawat Ya Vidhn Hai**

**Anvaya Sahit Samaanyarth-( Jass ) Jisake ( Hidade ) Hridayamen ( Paradavamhi ) Paradravshya Ke Bhitara ( Anumettan Wa ) Anumaatra Bhi ( Rago) Rago ( Vijjade ) Payaa Jaata Hai ( So) Vah ( Savvagamadharovi) Sarva Shaastroko Jaannewala Hai To Bhi ( Sagass Samayam) Apne Atmik Padarthako Ya Swasamayako [Na Vijanati ] Nahin Jaanta Hai.**

**Vishesharth-Jisake Manamen Vitraga Paramatmamen Bhi Vitragatase Viparit Raghabhav Payaa Jaata Hai Vah Apne Hi Shuddha Atmamen Acharanarup Apne Swarupko Nahin Jaanta Hai Isliye Pehle Hi Vishayonka Anuraga Tyagakar Phir Gunasthanaki Sidhhike Kramese Ragadises Rahit Apne Shuddhatmamen Thaharakar Ahant Siddha Adike Sambandhmen Bhi Raghabhavko Tyag Dena Chahiye, Yah Abhiprayah Hai. ||167||**

**Ragalavamuladoshaparamparakhyanametat. Dharidum Jass Na Sakkam Chittubbhamam Vina Du Appaanam. Rodho Tass Na Vijjadi Suhasuhakadass Kammass. || 168||**

**Dhartum Yasya Na Sakyam Chittoddham Vina Tu Atmanam.
Rodhastasy Na Viddyate Shubhasubhakritasy Karmanah. || 168|| Iha Khalbarhadadibhktiripi Na Raganuvrittimantaranena Bhavati. Ragadyavuvrittau Cha Satyaam Buddhiprasaramantaranenaatma Na Tam Kathanchanapi Dharayitum Sakyate. Buddhiprasare Cha Sati Shubhasya Ashubhasya Va Karmano Na Nirodho'sti. Tato Ragakalivilaasamula Evaayanarthasantan Iti. || 168||**

**Anvayarth-( Yasya ) Jo [ Chittoddham Vina Tu] ( Ragake Sadhbhavake Karan ) Chittke Bhraman Vina ( Atmanam ) Apneko ( Dhartum Na Sakyam ) Nahin Rakha Sakta, ( Tasy ) Usake ( Shubhasubhakritasy Karmanah ) Shubhasubha Karmaka ( Rodhah Na Viddyate ) Nirodh Nahin Hai.**

**Teeka-Yah, Raganshamoolak Doshaparamparaka Nirupan Hai |**