Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 350

३४६
नवपदार्थ -- मोक्षमार्ग वर्णन
मुख्यनिर्जराकारणोपन्यासोऽयम् ।
जो संवरेण जुत्तो अप्पट्ट पसाधगो हि अप्पाणं । मुणिऊण झादि णियदं णाणं सो संधुणोदि कम्मरयं ।। १४५ ।। यः संवरेण युक्तः आत्मार्थप्रसाधको ह्यात्मानम् ।
ज्ञात्वा ध्यायति नियतं ज्ञानं स संधुनोति कर्मरजः । । १४५ । ।
यो हि संवरेण शुभाशुभपरिणामपरमनिरोधेन युक्तः परिज्ञातवस्तुस्वरूपः परप्रयोजनेभ्यो व्यावृत्तबुद्धिः केवलं स्वप्रयोजनसाधनोद्यतमनाः आत्मानं स्वोपलम्भेनोपलभ्य गुणगुणिनोर्वस्तुत्वेनाभेदात्तदेव ज्ञानं स्वं स्वेनाविचलितमनास्संचेतयते स खुल नितान्तनिस्स्नेहः प्रहीणस्नेहाभ्यङ्गपरिष्वङ्गशुद्धस्फटिकस्तम्भवत् पूर्वोपात्तं कर्मरजः संधुनोति । ऐतेन निर्जरामुख्यत्वे हेतुत्वं ध्यानस्य द्योतितमिति । । १४५ ।।
अन्वयार्थं - ( संवरेण युक्तः ) संवरसे युक्त ऐसा ( यः ) जो जीव, ( आत्मार्थप्रसाधकः हि ) वास्तवमें आत्मार्थका प्रसाधक ( स्वप्रयोजन का प्रकृष्ट साधक ) वर्तता हुआ, [ आत्मानम् ज्ञात्वा ] आत्माको जानकर ( अनुभव करके ) [ ज्ञानं नियतं ध्यायति ] ज्ञानको निश्चलरूपसे ध्याता है, (सः) वह ( कर्मरज : ) कर्मरजको ( संधुनोति ) खिरा देता है ।
टीका - यह, निर्जराके मुख्य कारणका कथन हैं ।
संवरसे अर्थात् शुभाशुभ परिणामके परम निरोधसे युक्त ऐसा जो जीव, वस्तुस्वरूपको ( हेय उपादेय तत्त्वको ) बराबर जानता हुआ परप्रयोजनसे जिसकी बुद्धि व्यावृत्त हुई और मात्र स्वप्रयोजन साधनेमें जिसका मन उद्यत हुआ है ऐसा वर्तता हुआ, आत्माको स्वोपलब्धिसे उपलब्ध करके ( -अपने स्वानुभव द्वारा अनुभव करके ) गुण - गुणीका वस्तुरूपसे अभेद होनेके कारण वही ज्ञानको स्त्रको स्व द्वारा अविचल परिणतिवाला होकर संचेतता है, वह जीव वास्तवमें अत्यन्त निःस्नेह वर्तता हुआ - जिसको स्नेहके लेपका संग प्रक्षीण हुआ है ऐसे शुद्ध स्फटिकके स्तम्भकी भाँति पूर्वोपार्जित कर्मरजको खिरा देता है ।
इससे [ -इस गाथासे] ऐसा दर्शाया कि - निर्जराका मुख्य हेतु ध्यान हैं ।। १४५ ।।
सं०ता०- - अथात्मध्यानं मुख्यवृत्त्या निर्जराकारणमिति प्रकटयति, जो संवरेण जुतोयः संवरेण युक्तः यः कर्ता शुभाशुभरागाद्यास्त्रवनिरोधलक्षणसंवरेण युक्तः । अप्पट्ठपसाहगो हिआत्मार्थप्रसाधकः हि स्फुटं हेयोपादेयतत्त्वं विज्ञाय परप्रयोजनेभ्यो व्यावृत्य शुद्धात्मानुभूतिलक्षणकेबलस्वकार्यप्रसाधकः, अप्पाणं सर्वात्मप्रदेशेषु निर्विकारनित्यानन्दैकाकारपरिणतमात्मानं, भुणिदूणमत्वा ज्ञात्वा रागादिविभावरहितस्वसंवेदनज्ञानेन ज्ञात्वा, झादि-निश्चलात्मोपलब्धिलक्षणनिर्विकल्पध्यानेन ध्यायति । यिदं- निश्चितं घोरोपसर्गपरीषहप्रस्तावे निश्चलं यथा भवति । कथंभूतमात्मानं ? णाणं

Translation AI Generated

Translation preserving Jain terms:

The main exposition of the cause of nirjara (shedding of karmas) is presented here.

He who is endowed with samvara (stoppage of influx of new karmas), who is the true accomplisher of his own spiritual good, having known the self, meditates steadfastly on the knowledge, he shakes off the dust of karmas. (145)

Commentary: The one who is endowed with samvara, i.e., the one who is equipped with the complete cessation of auspicious and inauspicious dispositions, who has thoroughly understood the true nature of the object (the distinction between what is to be avoided and what is to be accepted), whose intellect is turned away from others' interests, and whose mind is solely engaged in accomplishing his own purpose - such a being, having directly experienced the self, contemplates that very knowledge steadfastly. He, indeed, is completely devoid of attachment, purified of the stickiness of attachment, like a pure crystal pillar, shakes off the dust of previously accumulated karmas.

This shows that meditation is the principal cause of nirjara (shedding of karmas).