Disclaimer: This translation does not guarantee complete accuracy, please confirm with the original page text.
Jain Terms Preserved:
Panchastikaya Prabhrita
Samaya Vyakhya Gatha 57 - This is a statement about the mode of agency (kartritva-prakarokti) of the Jiva's (soul's) origination-related (audayika-adi) states.
Kammam vedayamano jivo bhavam karedi yadrisam. So tassa tena katta havadi iti ya sasane pathitam. ||57||
The Jiva, while experiencing the karma, performs the state (bhava) of that nature. He becomes the doer (karta) of that state in that manner, as is stated in the scripture.
The Jiva experiences the karmic matter (dravya-karma) through the empirical point of view (vyavahara-naya). That which is being experienced is only the occasion (nimitta-matra) for the Jiva's states. On that occasion, which is merely the occasion, the state that is the Jiva's own karma is performed by the Jiva who has become the doer. Therefore, the Jiva is the doer of that state in the manner in which the state is performed by the Jiva in living.
________________
पंचास्तिकाय प्राभृत
समय व्याख्या गाथा ५७ जीवस्यौदयिकादिभावानां कर्तृत्वप्रकारोक्तिरियम् ।
कम्मं वेदयमाणो जीवो भावं करेदि जारिसयं । सो तस्स तेण कत्ता हवदि ति य सासणे पढिदं ।।५७।।
कर्म वेदयमानो जीवो भावं करोति याद्दशकम् ।
स तस्य तेन कर्ता भवतीति च शासने पठितम् ।। ५७।। जीवेन हि द्रव्यकर्म व्यवहारनयेनानुभूयते, तच्चानुभूयमानं जीवभावानां निमित्तमात्रमुपवर्ण्यते । तस्मिन्निमित्तमात्रभूते जीवेन कर्तृभूतेनात्मनः कर्मभूतो भावः क्रियते । अमुना यो येन प्रकारेण जीवने भावः क्रियते, स जीवस्तस्य भावस्य तेन प्रकारेण कर्ता भवतीति ।। ५७।।
हिंदी समय व्याख्या गाथा ५७ अन्वयार्थ ( कर्म बंदयमानः , कर्मको वेदता हुआ ( जीवः ) जीव ( यादृशकम् भावं । जैसे भावको ( करोति ) करता है, ( तस्य ) उस भावका ( तेन ) उस प्रकार से [स: } वह ( कर्ता भवति ) कर्ता है- [इति च ] ऐसा [शासने पठितम् ] शासनमें कहा है।
टीका—यह, जीवके औदयिकादि भावोंके कर्तृत्वप्रकारका कथन है।
जीव द्वारा द्रव्यकर्म व्यवहारनयसे अनुभवमें आता है, और वह अनुभवमें आता हुआ जीवभावोंका निमित्तमात्र कहलाता है । वह ( द्रव्यकर्म ) निमित्तमात्र होनेसे, जीव द्वारा कर्तारूपसे अपना कर्मरूप ( कार्यरूप ) भाव किया जाता है । इसलिये जो भाव जिस प्रकारसे जीव द्वारा किया जाता है, उस भावका उस प्रकारसे वह जीन्त्र कर्ता है ।।५७।।
संस्कृत तात्पर्यवृत्ति गाथा ५७ तृतीयस्थलं कथ्यते । अथानंतरं प्रथमगाथायां अशुद्धनिश्चयेन रागादिभावानां जीवस्य कर्तृत्वं कथ्यते । द्वितीयगाथायां तदुदयागतद्रव्यकर्मणो व्यवहारे रागादिभावकर्तृत्वमिति स्वतन्त्रगाथाद्वयं तदनंतरं प्रथमगाथायां जीवस्य यद्येकांतेनोदयागतद्रव्यकर्म रागादिविभावानां कर्तृभवति तदा जीवस्य सर्वप्रकारेणाकर्तृत्वं प्राप्नोतीति कथयति द्वितीयगाथायां तु पूर्वोक्तदूषणस्य परिहारं ददातीति पूर्वपक्षपरिहारमुख्यत्वेन गाथाद्वयं, तदनन्तरं जीव: पुद्गलकर्मणां निश्चयेन कर्ता न भवतीत्यागमसंवाद दर्शयति, द्वितीयायां पुनः कर्मणो जीवस्य चाभेदषट्कारकी कथयतीति स्वतन्त्रगाथाद्वयं इति तृतीयांतरस्थले कर्तृत्वमुख्यत्वेन समुदायेन गाथाषट्कं कथयतीति । तद्यथा । औदयिकादिभावान् केन रूपेण जीव: करोतीति पृष्टे सत्युत्तरं ददाति, --
कम्मं वेदयमाणो-कर्म वेदयमान: नीरागनिर्भरानंदलक्षणप्रचंडाखंडज्ञानकांडपरिणतात्मभावनारहितेन
