Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 167

पंचास्तिकाय प्राभृत
१६३
१६३ समय व्याख्या गाथा ५० समवायस्य पदार्थान्तरत्वनिरासोऽयम् । समामती समषाओ अपुषभूदो य अजुद-सिद्धो य । तम्हा दव्व-गुणाणं अजुदा सिद्धित्ति णिद्दिट्टो ।।५।।
समवर्तित्वं समवायः अपृथग्भूतत्व च अयुतसिद्धत्वं च ।
तस्माद् द्रव्यगुणानां अयुता सिद्धिरिति निर्दिष्टा ।।५।। द्रव्यागुणानामेकास्तित्वनिर्वृत्तित्वादनादिरनिधना सहवृत्तिर्हि समवर्तित्वम्, स एव समवायो जैनानाम्, तदेव संज्ञादिभ्यो भेदेऽपि वस्तुत्वेनाभेदादपृथग्भूतत्वम्, तदेव युतसिद्धिनिबंधनस्यास्तित्वान्तरस्याभावादयुतसिद्धत्वम् । ततो द्रव्यगुणानां समवर्तित्वलक्षणसमवायाभाजामयुतसिद्धिरेव न पृथग्भूतत्वमिति ।।५।।
__ हिन्दी समय व्याख्या गाथा ५० अन्वयार्थ--( समवर्तित्वं समवायः ) समवर्तीपना वह समवाय है, ( अपृथग्भूतत्वम् । वही, अपृथक्पना ( च ) और ( अयुतसिद्धत्वम् ) अयुतसिद्धपना है । ( तस्मात् ) इसलिय ( द्रव्यगुणानाम् ) द्रव्य और गुणोंकी ( अयुता सिद्धिः इति ) अयुतसिद्धि ( निर्दिष्टा ) ( जिनाने । कही है।
टीका-यह, समवायमें पदार्थान्तरपना होनेका निराकरण ( खंइन ) हैं ।
द्रव्य और गुण एक अस्तित्वसे रचित है इसलिये उनकी जो अनादि-अनंन सहवृत्ति ( एकसाथ रहना ) वह वास्तवमं समवर्तीपना है, वही, जैनोंके मतमे समवाय है, वही. संज्ञादि भेद हान पर भी वस्तुरूपसे अभेद होनेसे अपृथक्पना है, वही युतसिद्धिके कारणभूत अस्तित्वानरको अभाव होनेसे अयुतसिद्धपना है। इसलिये समवर्तित्वस्वरूप समयवाले द्रव्य और गुणाको अयुतसिद्धि ही है, पृथक्पना नहीं है ।।५०।।
संस्कृत तात्पर्यवृत्ति गाथा ५० अथ गणगुणिनोः कथंचिदेकत्वं विहायान्यः कोपि समवायो नास्तीति समर्थयनि. समवनीसमवृत्ति: सहवृत्तिर्गुणगुणिनाः कथंचिदेकत्वेनानादितादात्म्यसंबंध इत्यर्थः । समताया-म एव जैनम समबायो नान्यः कोघि परिकल्पितः, अपुधभूदो या-तदेब गुणगुणिना. संज्ञानमणप्रयोजनादिभेदेपि प्रदेशभेदाभावादपृथग्भूतत्त्वं भण्यते । अजुदसिद्धा य तदेव दंडदि. वन्दिनप्रदेशलक्षणयुतसिद्धात्वाभावादयुतसिद्धत्वं भण्यते। तम्हा-तस्मात्कारणात् दवणाद्रव्यगणानां अजुदा सिद्धित्ति-अयुतासिद्धिरिति कथंचिदभिन्नत्वसिद्धिरिति णिद्दिट्ठा-निर्दिष्टा कथितति ।

Translation AI Generated

## Translation:

**Verse 50**

This verse refutes the existence of any other entity (padartha) besides the samvaya.

**Explanation:**

* **Samvartattva** (co-existence) is the samvaya.
* **Apritagbhutatva** (non-separateness) is also the samvaya.
* **Ayutasiddhatva** (non-separate existence) is also the samvaya.

Therefore, it is stated that **Ayutasiddhi** (non-separate existence) is the characteristic of dravyas (substances) and gunas (qualities).

**Commentary:**

The co-existence of dravyas and gunas, being non-beginning and non-ending, is the samvartattva. This is the samvaya according to the Jains. Due to the non-separateness of dravyas and gunas, even though there are differences in names and other aspects, they are non-separate in reality. The absence of any other entity that is the cause of their existence is the ayutasiddhatva. Therefore, the dravyas and gunas, which have the characteristic of samvaya, are characterized by ayutasiddhi, not by apritagbhutatva.

**Hindi Explanation:**

This verse refutes the existence of any other entity (padartha) besides the samvaya.

* **Samvartattva** (co-existence) is the samvaya.
* **Apritagbhutatva** (non-separateness) is also the samvaya.
* **Ayutasiddhatva** (non-separate existence) is also the samvaya.

Therefore, it is stated that **Ayutasiddhi** (non-separate existence) is the characteristic of dravyas (substances) and gunas (qualities).

**Sanskrit Explanation:**

This verse refutes the existence of any other entity (padartha) besides the samvaya.

* **Samvartattva** (co-existence) is the samvaya.
* **Apritagbhutatva** (non-separateness) is also the samvaya.
* **Ayutasiddhatva** (non-separate existence) is also the samvaya.

Therefore, it is stated that **Ayutasiddhi** (non-separate existence) is the characteristic of dravyas (substances) and gunas (qualities).