Page Text
________________
८६
( परतः केचिदिच्छन्ति केचिदिच्छन्ति पूर्वतः ।
उभयो: केचिदिच्छन्ति केचिनेच्छन्ति चोभयोः ॥ १ ॥
उदञ्चशब्दस्य तु भेदः । उदङ् । उदचौ । उदचः । उदचं । उदञ्चौ । शसादौ— उदङ् उदीचिः ॥ २६९ ॥
उदङ् उदीचिर्भवति । अघुट्स्वरादौ । उदीचः । उदीचा । उदग्भ्यां । उदग्भिः । इत्यादि । तिर्यञ्च् शब्दस्य तु भेदः । तिर्यङ् । तिर्यञ्च । तिर्यञ्चः । तिर्यनं । तिर्यञ्चौ । शसादौ
तिर्यङ् तिरश्चिः ॥ २७० ॥1
तिर्यङ्शब्दः तिरश्चिर्भवति अघुदस्वरादौ । तिरश्चः । तिरश्चा। तिर्यग्भ्यां । तिर्यग्भिः । इत्यादि । छकारान्तः पुल्लिङ्गः प्राच्छ्रशब्दः । सौ-विरामे व्यञ्जनादिविति वर्तते ।
अमुमुयड् हे अय अमुमुयश्चम् अमुमुईंचा
अमुमुयचौ
अमुमुयचः । हे अमुमुयश्चौ ! हे अमुमुयश्चः अमुमुचौ
अमुमुयाभ्याम्
अदधुञ्चौ हे अदचौ !
अदञ्चौ अदद्युग्भ्याम्
उदञ्च शब्द में कुछ भेद हैं।
घुट् पर्यंत पाँच रूप तो पूर्ववत् ही हैं।
उदच् + शस्
अघुट स्वर के आने पर उदच को उदीच् आदेश हो जाता है ॥ २६९ ॥ अत: उदीचः बना । उदञ्च ू + भ्याम् अनुषंग का लोप एवं च् को ग् होकर उदग्भ्याम् बना । उद + सु अनुषंग का लोप च् को ग् और ग् को क् होकर सु को 'नामिकरपरः' इत्यादि सूत्र १५० वें से षु हो गया पुनच 'कषयोगे क्ष:' इस सूत्र से क्ष होकर उदक्षु बना ।
उदचः
उदीचे
उदड् हे उदङ् !
उदीच
हे उदय ! उदीचः
उदीचः
उदग्भ्याम्
उदग्धिः
उदीच
तिर्यच शब्द है । घुट् विभक्ति के आने पर पूर्ववत् है । तिर्यञ्च् + शस्
अदङ्
अङ् ।
अचम् अदीचा
कातन्त्ररूपमाला
उदश्चम्
उदीचा
उदञ्चौ हे उदयौ ! उदयौ
तिर्यञ्चौ
तिर्यग्भ्याम्
अमुमुईचः
अमुमुयग्भिः
अदभूचः हे अदद्युचः !
अदद्रीच:
अदद्यूग्भिः
अमुमुचे
अमुमुचः
अमुमुचः
अमुमईचि
हे तिर्यञ्चः !
तिरख:
तिर्यग्भिः
अट्टीचे
अदद्रीचः
अदद्रीचः
अदद्रीचि
अमुमुयाभ्याम् अमुमुयग्भ्यः अमुमुयग्भ्यः
अमुमुयग्भ्याम्
अमुमुईचो अमुमुईचाम् अमुमुईचो:
अमुमुक्षु
कहत अन्
अदद्युग्भ्याम्
अदद्रीचो:
अदद्रीचोः
अघुट् स्वर के आने पर तिर्यञ्च को तिर आदेश हो जाता है ॥ २७० ॥ तिरच् + अस्=1 = तिरश्च:
तिर्यञ्चः
तिरचे
तिर्यग्भ्याम्
तिर्यञ्च + भ्याम् अनुषंग का लोप होकर च् को ग् हुआ। तिर्यग्भ्याम् बना । तिर्यङ तिर्यश्ची हे तिर्यङ् ! हे तिर्यौ ! तिर्यञ्चम् तिरखा
तिर्यग्भ्याम्
इस प्रकार से चकारांत पुल्लिंग शब्द हुए। अब छकारांत प्राच्छ् शब्द है । प्राच्छ् + सि " सौ विरामे व्यञ्जनादिषु" यह सूत्र अनुवृत्ति में चला आ रहा है।
निरन
तिरख:
तिरधि
उदग्भ्याम्
उदग्भ्याम्
उदीचो:
उदीचोः
दः
अदध्राभ्यः अदद्रीचाम्
अदधूक्षु
तिर्यक्षोः
तिरथो:
उदग्भ्यः
उदग्भ्यः
उदीचाम्
उदक्षु
तिर्यग्भ्यः तिर्यग्भ्यः
तिरश्चाम्
तिर्यक्षु
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |