________________
कृदन्तः
उषिघिनीणोश्च ॥ ५७८ ॥
रंजेः पञ्चमो लोप्यो भवति उविधिनिणोः परतः ॥ रज्यते इत्येवं शिल्पमस्य || रजकः रजकी ।
गस्यकः ||५७९ ॥ गायतेः शिल्पिन्यर्थे थको भवति । गाथकः । गाथकी ।
युट् च ॥५८० ॥ गायतेः शिल्पिन्यर्थे ण्युट् च भवति । गायनः गायनी । हः कालव्रीह्योः ||५८१ ॥
जहातेः कारोवायुवति वहति काले भावानिति हायनः संवत्सरः । जहत्युदकमिति हायना व्रीहयः ।
आशिष्यकः ||५८२ ॥
आशिषि गम्यमाने धातोरकप्रत्ययो भवति । जीव प्राणधारणे । जीवतात् जीवकः । एवं नन्दकः । प्रुस्रुसल्वां साधुकारिणि ॥ ५८३ ।।
एषां साधुकारिण्यर्थे अकः प्रत्ययो भवति । साधुकरणं शिल्पमेव । च्युङ् छ्युड् प्रुडिति दण्डधातुः । साधु प्रवते साधुप्रवकः । एवं स्रवकः । सरकः । लवकः । साधु सरतीति । साधु लुनातीति । सृ गतौ । इत्यादि ।
कर्मण्यण् ॥ ५८४ ॥
उष् घिनी, ण् से परे रंज के पंचम अक्षर का लोप हो जाता है ॥५७८ ॥ रंगना यह है काम जिसका रजकः रजकी ।
३२५
गा धातु से शिल्पी अर्थ में थक प्रत्यय होता है ॥५७९ ॥ गाथकः गाथको ।
गा धातु से शिल्पी अर्थ में ण्युद् प्रत्यय भी होता है ॥ ५८० ॥ गायन: गायनी ५५९ से 'यु' को अन आदेश हुआ है।
ओहाक् धातु से काल और ब्रीहि अर्थ में प्रयुङ् प्रत्यय होता है ॥ ५८१ ॥
जहाति काले भावान् इति 'हायन: ' संवत्सरः 'आपिरिच्यादतानां' से आय् हुआ है जो उदक को छोड़ते हैं हायना: बीह्य: ।
आशिष् अर्थ में धातु से अक प्रत्यय होता है ॥ ५८२ ॥ जीव-प्राण धारण करना जीवतात् = जीवकः नंदकः इत्यादि ।
खु सृलु से परे साधुकरण अर्थ में अक प्रत्यय होता है ॥१५८३ ॥
साधुकरण शिल्प ही है । च्युङ् छयुङ्गुङ् ये दण्डक धातु हैं। साधु प्रवते = साधु प्रवक, स्त्रवकः, सरक, लवकः । साधु सरतीति साधु लुनातीति । सृ―गमन करना । इत्यादि ।
कर्म उपपद में रहने पर धातु से अण् प्रत्यय होता है ॥ ५८४ ॥
