________________
कृदन्तः
३१९ न कवर्गादिव्रज्यजाम् ।।५४३ ॥ कवर्गादे: व्रजे: अजश चजो; कगौ न भवत: । क्षीज कूज गुज अव्यक्ते शब्दे ।। कूज्यं कूज । खज मन्थे । खाज्यं । प्रावाज्यं । अज क्षेपणे। आज्यं ।
घ्यण्यावश्यके॥५४४॥ आवश्यके गम्यमाने चजो: कगौ न भवत: घ्यणि परे । अवश्यपाच्यं । अवश्यभोज्यं ।
प्रवचर्चिरुचियाचियजित्यजाम् ।।५४५ ॥ एषां चजो: कगौ न भवतो यणि परे । प्रवाच्यः । आर्य: । रोच्यः । याच्य: । याज्य: । त्यज हानौ । त्याज्य:।
निःप्राभ्यां युजेः शक्य ॥५४६ ॥ निप्राभ्यां परस्य युजेगों न भवति शक्यार्थे घ्यणि परे । नियोक्तुं शक्यः नियोज्य: । एवं प्रयोज्य: भृत्यः।
भुजोऽन्ने ॥५४७॥ भुजो गो न भवति शक्यार्थे ध्यणि परे अन्ने । भोक्तुं शक्यं भोज्यं अन्नं भोज्यं पयः ।
आसुयुवपिरपिलपित्रपिदभिवमां च ।।५४८॥ आयूवात्सुनोतेवित्यादिभ्यश्च घ्यण् भवति । आसाव्यं । यु मिश्रणे। यूयते याव्यं । दुवप् बीजतन्तुसन्ताने । वाप्यं । रप लप जल्प व्यक्तायां वाचि । राप्यं । लाप्यं । त्रपुष लज्जायां । त्रयं । दंमेरिह प्रकृतिनलोप: । अवदाभ्यं । आचाम्यं ।।
___ कवर्गादि वज और अज के च, ज, को क, ग नहीं होता है ॥५४३ ॥
क्षीज, कूज, गुज–अव्यक्त शब्द करना । कूज्यं कूज । खज-मन्थे । खाज्यं । व्रज-प्रावाज्यं । अज-क्षेपण करना - आज्यं ।
आवश्यक अर्थ में घ्यण् प्रत्यय आने पर च ज को क ग नहीं होता है ॥५४४ ॥ अवश्यपाच्यं, अवश्यभोज्यं ।
प्रवच अर्चि रुचि याच, यज और त्यज के च, ज को ध्यण के आने पर क ग नहीं होता है ॥५४५ ॥
प्रवाच्यः, आय:, रोच्यः, याच्यः याज्य:, त्याज्य: ।
नि और प्र से परे शक्य अर्थ में घ्यण के आने पर युज् के ज् को ग् नहीं होता है ॥५४६ ॥
नियोक्तुं शक्य = नियोज्य: । प्रयोज्यः भृत्यः।। शक्य अर्थ घ्यण के आने पर अन्न अर्थ में भुज के ज को ग नहीं होता है ॥५४७ ॥
भोक्तुं शक्यं = भोज्यं-अन्न दूध आदि। आङ् पूर्वक सु, यु. वा. रप, लप, तप, दभ और चम् धातु से घ्यण होता है ॥५४८ ॥
आसाव्यं । यु–याव्यं, वाप्यं, राप्यं, लाप्यं, त्रयं, अवदाभ्यं आचाभ्यं ।
