SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 325
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ कृदन्तः ३१३ गमहनविदविशदृशां वा॥५०४॥ एषां वन्स् आजारङ् वा भवति यथासंभवं उपधालोप: । जग्मिवान् । इडभावे। वमोश्च ।।५०५॥ वमोश्च परयो तोर्मो नो भवति । जगन्वान् जनिवान् । जवन्वान् । विविदिवान् । विविद्वान् । विविशिवान् । विविश्वान् । ददृशिवान् । दास्वान्साहान्मीढ्वांश्च ॥५०६॥ एते क्वन्स्प्रत्ययान्ता निपात्यन्ते । दास दाने । दास्वान्। षह मर्षणे। साह्मन् । मिह सेचने । मीढ्वान् । तव्यानीयौ ॥५०७॥ धातोस्तव्यानीयौ भवतः। ते कृत्याः ॥५०८॥ ते तव्यादयः कृत्या भवन्ति। भावकर्मणोः कृत्यक्तखलाः ॥५०९।। भावे कर्मणि च कृत्यक्तखला वेदितव्याः ॥ पूर्वस्यापवादोऽयं । सुजनेर भवितव्यं । पवनीयं । अनुक्ते कर्तरि तृतीया । एधितव्यं । एधनीयं । उक्ते कर्मणि प्रथमा । अभिभवितव्यः शत्रुः । अभिभवनीयः । कर्तव्यः करणीय कटः दातव्यं दानीयं धनं । ___ गम् हन् विद् विश् और दृश् धातु से वन्स् प्रत्यय के आने पर विकल्प से उपधा का लोप होता है ॥५०४ ॥ ज गम् वन्स् में उपधा का लोप होकर विकल्प से इट् होकर जग्मिवान् बना । व और म से परे धातु से म् को न हो जाता है ॥५०५ ॥ जगन्वान् । हन् धातु से ह को ध होकर इट् होकर जनिवान् । इट् के अभाव में जघन्वान् । विद धातु से विविदिवान् । विविद्वान् । विश्-विविशिवान, विविश्वान्। ददृशिवान्। दास्वान, सालान् और मीढ्वान् शब्द क्वंस् प्रत्ययांत निपात से सिद्ध होते हैं ॥५०६ ॥ दास-देना = दास्वान् । पह-मर्षण करना = साह्यान् मि--सेचन करना=मीढ्वान् ये। सब शब्द परोक्षा अर्थ में स्वंसु कान प्रत्यय से बने हैं। धातु से तव्य अनीय प्रत्यय होते हैं ॥५०७ ॥ ये तव्य आदि प्रत्यय 'कृत्य' संज्ञक होते हैं ॥५०८ ॥ कृत्य, क्त और खल अर्थ वाले प्रत्यय भाव और कर्म में होते हैं ॥५०९ ।। यह पूर्व का अपवाद है। भू तव्य भू अवीय 'नाम्यंतयोषातुविकरणयोर्गुण: सूत्र से गुण होकर 'इडागमोऽसार्वधातुकस्यादिव्यंजनादेरयकारादेः' २२७वें सूत्र से इट् का आगम होकर भवितव्य बना 'कृत्तद्धितसमासाश्च' सूत्र से लिंग संज्ञा होकर सि विभक्ति में नपुंसक लिंग का एकवचन हुआ। भवितव्यं । अनीय में इट् प्रत्यय न होकर भवनीयं बना । सूत्र में नहीं कहने पर भी तव्य अनीय प्रत्यय वाले शब्दों के प्रयोग में कर्ता में तृतीया होती है। कर्मणि प्रयोग में कर्ता में तृतीया एवं कर्म में प्रथमा होती है। त्वया अभिभवितव्यः शत्रु:-तुम्हें शत्रु का तिरस्कार करना चाहिये । इत्यादि।
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy