Page Text
________________
तिडन्तः
३०७
foTTA
शब्दादीन् करोति ॥४८१॥ ___ शब्दादिभ्यो द्वितीयान्नेभ्यः । करोत्यर्थे आयिप्रत्ययो भवति । शब्दं करोति शब्दायते । एवं पैरायते । कलहायते ।
नमस्तपोवरिवसश्च यिन् ॥४८२॥ एभ्यो यिन्भवति करोत्यर्थे । नमस्करोति नमस्पति देवान् । एवं तपस्यति शत्रून् । वरिवस्यति गुरून् ।
कण्ड्वादिभ्यो यन् ॥४८३ ।। कण्ड्वादिभ्यो यम्भवति करोत्यर्थे ॥ कण्डूं करोति कण्डूयते । एवं तिरस्करोति तिरस्यते। इत्यायिप्रत्ययान्ताः।
गुपधूपविच्छपनेरायः॥४८४ ।। गुपूप्रभृतिभ्य आय: प्रत्ययो भवति स्वार्थे । गोपायति । गोपायाञ्चकार ॥ गोपयिता । एवं घूपायति । विच्छायति । विश विच्छ गतौ । पणायते । पणि व्यवहारे । पनायते । पन स्तुतौ च ॥ इत्यायान्ताः ।
अभततद्धावे कभ्वस्तिष विकाराविः ।।४८५ ।। विकारानामश्विर्भवति अभूततद्भावेऽर्थे कृष्वस्तिषु परेषु ।
च्वौऽचावर्णस्य ईत्वम् ।।४८६ ।।* अवर्णस्य ईत्वं भवति चौ च परे। चिसर्वापहारिप्रत्ययस्य लोपः । अशुक्लं शुक्लं करोति शुक्लीकरोति । अशुक्ल: शुक्ल: क्रियते शुक्लीक्रियते। अशुक्ल:. शुक्लो भवति शुक्लीभवति ।
द्वितीयान्त शब्दादि से करोति अर्थ में आय् प्रत्यय होता है ।।४८१ ॥ शब्दं करोति = शब्दायते । वैरायते कलहायते ।
नमस् तपस् वरिवसस् शब्द से करोत्यर्थ में यिन् प्रत्यय होता है. ॥४८२ ।। नमस्करोति = नमस्यति । तपस्यति । वरिवस्यति ।
कपडू आदि से करोति अर्थ में 'यन्' प्रत्यय होता है ॥४८३ ॥ कण्डूं करोति = कंडूयते । तिरस्करोति = तिरस्यते । इति आयि प्रत्ययान्त ।
गुपू. धूप, विच्छ और पन धातु से स्वार्थ में 'आय' प्रत्यय होता है ॥४८४ ॥
गुपू-रक्षणे = गोपायति । गोपायाञ्चकार । गोपायिता । धूप-संताने। धूपायति । विश् विच्छ— गमन करना । विच्छायति । पणि व्यवहारे । पणायते । पन—स्तुति और व्यवहार । पनायते ।
इति आय प्रत्ययान्त । अभूत तद्भाव अर्थ में कृ भू अस् धातु से विकार होने से 'च्चि' प्रत्यय होता है ।।४८५ ।।
च्चि प्रत्यय के आने पर अवर्ण को 'ईकार' हो जाता है ॥४८६ ॥ ___ चि प्रत्यय का सर्वापहारी लोप हो जाता है । अशुक्लं-शुक्लं करोति, शुक्ल + अम् कृ विभक्ति का लोप होकर शुक्ल कृ अवर्ण को 'ई' होकर 'शुक्ली कृ' है "ते धातवः' से धातु संज्ञा होकर “शुक्लीकरोति' बना । अशुक्ल: शुक्ल: क्रियते = शुक्लीक्रियते । शुक्लीभंवति, शुक्लीस्यात् । अफ्टः पटुः स्यात् ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |