SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 317
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तिङन्त: उपमानादाचारे ॥ ४७० ॥ उपमानानाम्नो विन्भवति आचारेऽर्थे । पुत्रमिव आचरति पुत्रीयति माणवकं । एवं क्षीरीयति जलं । भूपीयति पुत्रकं । इति यिन्नन्तः । कर्तुरायिस्सलोपश्च ||४७१ ॥ कर्तुरुपमानानाम्नः आयि भवति आचारेऽर्थे यथासंभवं सलोपश्च ॥ ३०५ आय्यन्ताच्च ॥४७२ ॥ आयिप्रत्ययान्ताद्धातोरात्मनेपदं भवति । श्येन इव आचरति श्येनायते । श्येनायेत । श्येनायतां । अश्येनायत अश्येनायिष्ट । श्येनायाञ्चक्रे । श्येनायिता । श्येनायिष्यते । अश्येनायिष्यत ॥ एवं अप्सरायते ॥ ओजसोप्सरसोर्नित्यं पयसंस्तु विभाषया ॥ आयिलोपश्च विज्ञेयो गर्दभत्यश्वतीत्यपि ॥ १ ॥ ओजस्वि इव आचरति । ओजायते । एवं अप्सरायते । पयायते । 1 नामित्यञ्जनान्तादायेरादेः || ४७३ || नामिव्यञ्जनान्तात्परस्य आयेरादेलोपो भवति । पयस्यत । वाशब्दस्येष्टाऽर्थत्वात्क्वचिदायिलोपः । आम्यन्ताच्चेत्यन्तग्रहणाधिक्यादायिलोपे परस्मैपदं भवति । गर्दभ इव आचरति गर्दभति । एवं अश्वति । अग्नीयते । एवं पटूयते । पित्रीयते । रैयते । नलोपश्च ॥४७४ || आचार अर्थ में उपमान नाम से यिन् प्रत्यय होता है ॥ ४७० ॥ पुत्रमिव आचरति = पुत्रीयति । क्षीरीयति । भूपीयति । इस प्रकार से नाम से यिनंत प्रत्ययान्त समाप्त हुआ । आचार अर्थ में उपमान, नामकर्ता से 'आय्' प्रत्यय होता है ॥ ४७१ ॥ और यथा संभव 'स' का लोप हो जाता है। आय् प्रत्ययान्त धातु आत्मनेपदी होता है ॥ ४७२ ॥ श्येन इव आचरति = श्येनायते । एवं अप्सरा इव आचरति अप्सरायते । अप्सरस् में सकार कालोप = हुआ है । श्लोकार्थ - ओजस् और अप्सरस् के सकार का नित्य ही लोप होता है और पयस् के सकार का विकल्प से लोप होता है। एवं गर्दभ और अश्व में आय् प्रत्यय का लोप हो जाता है ॥ १ ॥ ओजस्वि इव आचरति = ओजायते । पयः इव आचरति = पयायते । नामि, व्यञ्जनान्त से परे आयु की आदि का लोप होता है ॥ ४७३ ॥ पयस्यते । वा शब्द इष्ट अर्थ वाला होने से कहीं पर आय् का लोप होता है। 'अय्यन्ताच्च' सूत्र ४७२ में 'अंत' शब्द के ग्रहण की अधिकता होने से 'आय्' प्रत्यय का लोप होने पर परस्मैपद होता है। गर्दभ इव आचरति = गर्दभति । अश्वति । अग्नीयते । आय् की आदि 'आ' का लोप होकर पूर्व स्वर को ई और या दीर्घ होकर अग्नीयते बना । पटूयते । पित्रीयते । रैयते । यिन् आय् प्रत्यय के आने पर 'न' का लोप हो जाता है ॥ ४७४ ॥
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy