Page Text
________________
कातन्त्ररूपमाला
यमः अपरिवेषणेऽर्थे ह्रस्वो भवति इनि परे । यम उपरमे । नियमयति । अपरिवेषण इति किं आयामयति | आयीयमत् ।
३०४
स्खदिरवपरिभ्यां च ||४६५ ॥
स्खदिरवपरिभ्यां च ह्रस्वो भवति इनि परे । स्खदिषु स्खदने । अवस्खदयति । अन्योपसर्गात्र भवति । उपखादयति । अवचिस्खदत् । पचखदम् । चिरखरत् ।
पण गतौ ॥४६६ ॥
पण गत्यर्थे ह्रस्वो भवति इनि परे ॥ पणयति ॥ अगत्यर्थ इति किं ? पाणयति । अपीपणत् ।
इति इन्नन्ताः ॥
आत्मेच्छायां यिन् ॥४६७ ॥
नाम्नो यन्भवति आत्मेच्छायां ।
यिन्यवर्णस्य ।।४६८ ॥
अवर्णस्य इत्वं भवति यिनि परे । पुत्रमिच्छत्यात्मनः पुत्रीयति । पुत्रीयेत् । पुत्रीयतु । अपुत्रीयत् । अपुत्रयीत् ।। पुत्रीयाञ्चकार पुत्रीयिता । पुत्रीय्यात् । पुत्रयिष्यति । अपुत्रीयिषीत् । एवं घटीयति । वस्त्रीयति । सुवर्णीयति ।
काम्य च ।।४६९ ।।
नाम्नः काम्यो भवति आत्मेच्छायां । पुत्रमिच्छत्यात्मनः पुत्रकाम्यति । पुत्रकाम्येत् । पुत्रकाम्यतु । अपुत्रकाम्यत् । अपुत्रकाम्यीत्। पुत्रकाम्याचकार । पुत्रंकाम्यिता । पुत्रकाम्यात् । पुत्रकाम्यष्यति । अपुत्रकाम्यष्यत् । एवं इदंकाम्यति ।
नियमयति । अपरिवेषण ऐसा क्यों कहा ? आयामयति आयीयमत् ।
इन् के आने पर अव, परि उपसर्ग पूर्वक स्खदिष् धातु ह्रस्व हो जाता है ॥४६५ ॥ अवस्खदयति । अन्य उपसर्ग से ह्रस्व नहीं होगा। यथा- उपरखादयति ।
इन के आने पर पण गत्यर्थ में ह्रस्व होता है ॥४६६ ॥ पयति । गत्यर्थ ऐसा क्यों कहा ? पाणयति ।
इस प्रकार से कारित संज्ञक इन प्रत्ययान्त प्रकरण समाप्त हुआ । अथ नाम धातु प्रकरण
आत्म इच्छा में नाम से यिन् प्रत्यय होता है ॥४६७ ॥ यिन् के आने पर अवर्ण को ईकार होता है ॥४६८ ॥ पुत्रमिच्छत्यात्मनः । अपने लिये पुत्र चाहता है।
पुत्र य् ति अवर्ण को ई होकर 'पुत्रीय्' रहा 'ते धातव:' से धातु संज्ञा होकर अन् विकरण और पुत्रीयति । पुत्रीयेत् । पुत्रीयतु । अपुत्रीयत् । अपुत्रीधीत् । पुत्रीयाञ्चकार पुत्रीयिता । पुत्रीय्यात् । पुत्रीयिष्यति । अपुत्रीयिष्यत् । घट इच्छति आत्मन: । घटीयति । वस्त्रीयति सुवर्णीयति ।
आत्म इच्छा अर्थ में नाम से 'काम्य' प्रत्यय हो जाता है ॥४६९ ॥
पुत्रकाम्य 'ते धातव:' से धातु संज्ञा होकर पुत्रकाम्यित इत्यादि । इदंकाम्यति आत्मन: । इदंकाम्यति ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |