Page Text
________________
तिङन्तः
२९९
न रात्॥४४०॥ रेफात्परः संयोगान्तो लोप्यो न भवति । अजरिघट्ट अजघर्ट अजरीघ । अजरिगृढं अजगुढं अजरीगृढं । अजरिगृढ अजगूढ अजरीगृढ। अजरीगृहं अजह अजरिगृहं । अन्जर्गृह्य अजरिगृह अजरीगृह्ण । अजगह्म अजरीगृह्य अरिगृह्य ।
इति चेक्रीयितलुगन्ताः।
इन्कारितं धात्वर्थे ।।४४१॥ नाम्न: कारितसंज्ञक इन्भवति धात्वर्थे :
इनि लिङ्गस्यानेकाक्षरस्यान्तस्य स्वरादेर्लोपः ।।४४२॥ ____ अनेकाक्षरस्य लिङ्गस्य अन्त्यस्वरादेर्लोपो भवति इनि परे ।। इस्तिराऽतिक्रामति अतिहस्तयति । हलि गृह्णाति ।
न हलिकल्योः ॥४४३ ।। हलिकल्योवृद्धिर्न भवति । हलयति । कलयति । अजहलत् । अचकलत् । कृतयति । अचकृतत् । वस्त्रं समाच्छादयति । संवस्त्रयति । समवस्रत् । वर्मणा सत्रह्मति संवर्मयति । समवर्मत् । तत्करोति तदाचष्टे इति इन् । मुण्डं करोति मुण्डयति । अमुमुण्डत् । एवं मिश्रयति । अमिमिश्रत् । सूत्रमाचष्टे सूत्रयति । असुसूत्रत् ।
सत्यार्थवेदानामन्त आप कारिते ॥४४४॥ सत्यार्थवेदानामन्त आप भवति कारिते परे । सत्यमाचष्टे सत्यापयति । एवं अर्थापयति ।
रेफ से परे संयोगान्त का लोप नहीं होता है ।। ४४० ॥ अजरिधर्ट, अजघर्द, अजरीघर्ट में ट् का संयोगान्त लोप नहीं हुआ । इत्यादि ।
इस प्रकार से चेक्रीयित लुगन्त प्रकरण समाप्त हुआ। धातु अर्थ में नाम से कारित संज्ञक इन् प्रत्यय होता है ।।४४१॥ इन् के आने पर अनेकाक्षर वाले लिंग के अन्त्य स्वर को आदि करके लोप होता है ॥४४२ ॥
हस्तिना अतिक्रापत्ति--- हाथी के द्वारा उल्लंघन करता है।
अति हस्तिन् इन् हस्त-हस्ति अतिहस्ति ते धातवः' से धातु संज्ञा होकर अन् विकरण और गुण होकर अतिहस्तयति बना । हलि गृणाति ।
___ हलि और कलि में वृद्धि नहीं होती है ॥४४३ ॥ हलयति कलयति । अजहलत् अचकलत् । अद्यतनी के रूप का एक नमूना दिखा दिया है बाकी दशों लकार पूर्वोक्त प्रकार समझ लेना । कृति गृह्णाति= कृतयति । अचकृतत् । वस्त्रं समाच्छादयति संवस्त्रयति । समवस्त्रत् । कर्मणा संनह्यति = संवर्मयति । समवर्यत् । “तत्करोति तदाचष्टे इन्" इस नियम से मुण्डं करोति - मुण्डयति । अमुमुण्डत् । मिश्रं करोति = मिश्रयति । अमिमिश्रत् । सूत्रमाचष्टे = सूत्रयति । असुसूत्रत्। कारित प्रत्यय के आने पर सत्य, अर्थ और वेद के अंत में 'आप' हो जाता है ॥४४४ ॥
सत्यमाचष्टे - सत्यापयति । अर्थमाचष्टे = अर्थापयति । वेदमादष्टे - वेदापयति ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |