Page Text
________________
२६०
कातन्त्ररूपमाला
अक्राक्षीत् अक्राष्टां अक्राक्षुः । अकार्षीत् अकार्टा अकार्वाः । अकृक्षत् ॥ तृपिदृप्योर्वा ॥ तृप मीणने ॥ अत्राप्सीत् अत्राप्तां अत्राप्सुः 1 अताप्सीत् । पुषादित्वादण भवति । अत्रपत् । दृप हर्षमोहनयो: । अद्राप्सीत् अद्राप्ताम् अद्राप्सुः अदाप्सीत् । अदृपत् एतौ पुषादी ! सृप्ल वि गतौ । असाप्सीत् । असाप्सीत् । असृपत् । इति तुदादिः।
इरनुबन्धाद्वा ।।२८७ ॥ इरनुबन्धाद्धातोर्वा अण् भवति । कर्तर्यद्यतन्या परस्मैपदे परे । अरुधत् अरुधतां अरुधन् । अरौत्सीत् अरौद्धो अरौत्सुः । अरौत्सी: अरौद्धं अरौद्ध । अरौप्सं अरौत्स्व अरौत्स्म । अणभावपक्षे सिन् ।
राधिरुधिनुधिक्षुधिबन्धिशुधिसिध्यतिबुध्यतियुधिव्यधिसाधेर्धात् ।।२८८ ।।
एभ्य: परमसार्वधातुकमनिड् भवति । इत्यनेन पूर्वोदाहरणेषु नेट। युजिरुजिरञ्जिमुजिभजिभञ्जिसञ्जित्यजिप्रस्जियजिमस्जिजिनिजिविजिष्वओर्जात्
॥२८ ॥ एभ्यः परमसार्वधातुकमनिट् भवति । अभुक्त अभुक्षाता अभुक्षत । इरनुबन्धाद्वेत्यण् । अयुजत् अयुजतां अयुजन् । अणभावे अयोक्षीत् अयोक्तां अयोक्षुः । अयुक्त अयुक्षाता अयुक्षत । इति रुधादिः । तन विस्तारे । अतनीत अतनिष्ट अतनिषः । अतनिष्ट अतनिधाता अतनिषत। अमनिष्ट अमनिषाता अमनिषत । अकार्षीत् अकाष्टी अकार्षुः । अकृत अकृषातां अकृषत इत्यादि । इति तनादिः । अझैषीत् अष्टां अषुः । अक्रेष्ट अक्रेषातां अक्रेषत। ना निर्दिष्टमनित्यत्वात्।।
-
-
ये दो धातु पुषादिगण की हैं । सप्ल-गति अर्थ में है। अस्माप्सीत् । असाप्सीत् । असृपत् । इस प्रकार से अद्यतनी में तुदादिगण समाप्त हुआ। अद्यतनी में तुदादि गण प्रारंभ होता है।
कर्ता से विहित अद्यतनी के परस्मैपद में इर् अनुबंध धातु से विकल्प से अण् प्रत्यय होता है ॥२८७ ॥ ___ रुधिर्-आवरण करना । अरुधत् अरुधातां । अण के अभाव में सिच, ईन, वृद्धि होकर अरौत्सीत् अरौद्धा अरौत्सुः ।
राध् रुध् क्रुध् क्षुध् बन्ध शुध् सिधु बुध् युध् व्यध और साथ् इन धकासंत धातु से असार्वधातुक में अनिट् हो जाता है ॥२८८ ॥
युज् रुज् रञ् भुज् भज् भङ्ग् सञ् त्यज् भ्रस्ज् यज् मस्ज् सृज् निज् विज् और स्वच् इन जकारांत धातु से परे असार्वधातुक में इट नहीं होता है ॥२८९ ॥ . अभुक्त अभुक्षातां अभुक्षत । इन सभी धातुओं में इद् का अनुबंध हो जाने से विकल्प से अण् होता है । अयुजत् । अण् के अभाव में अयौक्षीत् अयोक्तां अयोक्षुः । आत्मनेपद में-आयुक्त अयुक्षातां अयुक्षत।
इस प्रकार से अद्यतनी में रुधादिगण समाप्त हुआ 1 अद्यतनी में तनादिगण प्रारंभ होता है ।
तनु-विस्तारे--अतनीत् अनिष्टां । अतनिष्ट। मनुङ् अवबोधन अर्थ में अमनिष्ट। कृ-- अकार्षीत् । आत्मने अकृत।
-
-
-
----
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |