Page Text
________________
तिङन्त:
पुषादिद्युतादिलुकारानुबन्धार्त्तिसर्त्तिशास्तिभ्यश्च परस्मै ॥ २६३ ॥
एभ्योऽण् भवति अद्यतन्यां परस्मैपदे । सिचोऽपवादः । अघसत् अघसतां अघसन् । पुष पुष्टौ || अपुषत् अपुषतां अपुषन् । शुष शोषणे अशुषत् अशुषतां अशुषन् । धुत शुभ रुच दीप्तौ अद्युतत् अततां अद्युतन् । अद्युतः अद्युततं अद्युतत। अद्युतं अद्युताव अद्युताम । अशुभत् । अरुचत् । श्वित आवर्णे । अश्वितत् । षु, श्रु. द्रु, दु, ऋछ, गम्लु, सृप्लृ गतौ ।
अर्त्तिसत्यरणि ॥ २६४ ।।
अर्त्तिसत्यर्गुणो भवति अणि परे । आरत् असरत् । शासु अनुशिष्टौ । शासेरिदुपधाया अण्व्यञ्जनयोः || २६५ ||
शासेरुपधाया इद्भवति अण्व्यञ्जनयोः परतः ।
२५५
शासिवसिघसीनां च ॥ २६६ ॥
निमित्तात् परः शासिवसिघसीनां सकारः षत्वमापद्यते । अशिषत् । परस्मा इति किं ? व्यंद्योतिष्ट व्यद्योतिषातां व्यद्योतिषत । शीङ् स्वप्ने। अशयिष्ट । बुवो वचिरिति वचिरादेशः । अणसुवचितिलिपिसद्धि
॥२७॥
एभ्योऽण् भवति अद्यतन्यां परतः । असु क्षेपणे । अस्यतेस्थोन्तः || २६८ ॥
अस्यतेरन्ते थकारागमो भवत्यणि परे । अपास्थत् अपास्थताम् अपास्यन् । अणि वचेदुपधायाः ॥। २६९ ॥
वचेरुपधाया औद्भवति कर्त्तरि विहितायामद्यतन्यामणि परे । अवोचत् । अवोचत । ख्या प्रकथने ।
परे अद्यतनी परस्मैपद में अणू प्रत्यय होता है ॥ २६३ ॥
;
सिच् नहीं होता है । अघसत् अघसतां अघसन् । पुष्टि अर्थ में है। अपुषत् । शुष- शोषण करना । अशुषत् । द्युत शुभ रुच्-दीप्ति अर्थ में हैं। अद्युतत् । अशुभत् । अरुवत् । श्वित-आवरण अर्थ में है। अश्वितत् । शुश्रु द्रुदु ऋच्छ गम्लृ सृप्लु-गति अर्थ में है ।
अण् के आने पर ऋ और सृ को गुण हो जाता है ॥ २६४ ॥
अ अ अ त = आरत् । असरत् । शास्- अनुशासन करना ।
अण् और व्यंजन के जाने पर शास् की उपधा को इकार हो जाता है ॥२६५ ॥ निमित्त से परे शास् वस् और घस् के सकार को षकार हो जाता है ॥ २६६ ॥ अशिषत् । परस्मैपद में ऐसा क्यों कहा ? व्यद्योतिष्ट इसमें आत्मनेपद होने से सिच् इद् गुण
सभी हो गया है।
शीड्- सोना । अशयिष्ट । 'ब्रुवो वचि' इस ९४वें सूत्र से ब्रू को वच् आदेश हो जाता है।
अस् वच् ख्या, लिप् सिच् और ह्व धातु से अद्यतनी में अण् हो जाता है ॥ २६७ ॥ असूक्षेपण करना । अस्यति ।
अणू प्रत्यय के आने पर अस् के अंत में थकार का आगम हो जाता है ॥ २६८ ॥ आस्थत् अप उपसर्ग पूर्वक — 'अपास्थत्' बना।
कर्ता से अद्यतनी में अण् के आने पर वच् की उपधा को 'ओ' हो जाता है ॥२६९ ॥ अवोचत् बना । ख्या- कहना । ख्याति ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |