Page Text
________________
तिइन्त:
२४३
उकाराच्च विकरणात्परस्य हेलीपो भवति । तनु तनुतात् तनुतं तनुत । तनवानि तनवाव तनवाम। मनुतां मन्वाता मन्वतां । करोतु कुरुतात् कुरुतां कुर्वन्तु । कुरुतां । अतनोत् अतनुतां अतन्वन् । अतनः । अमनत अमन्त्रातां अमन्वत। अमनथा: अमन्वा अमनध्वं । अमन्वि अमनवहि अमन्वहि अमनमहि अमन्महि । अकरोत् अकुरुतां अकुर्वन् । अकुरुत। भावकर्मणोः । तन्यते । मन्यते । "भावकर्मणोश्च । यणाशिषोयें" इसी गागमः । निमते । इति ।
अथ क्यादिगण: । डुक्रीब् द्रव्यविनिमये।
मा क्रयादेः ॥२१॥ क्रयादेविकरणसंज्ञको ना भवति कतरि विहिते सार्वधातुके परे । क्रीणाति । उभयेषामिति ईकारः। क्रीणीत:।
यादीनां विकरणस्य ॥२१२ ॥ यादीनां विकरणाकारस्य लोपो भवत्ति स्वरादावगुणे सार्वधातुके परे । श्रीणन्ति । वृज संभक्तौ। वृणीते वृणाते वृणते । ग्रह उपादाने ।
सपरस्वरायाः सम्प्रसारणमन्तस्थायाः ॥२१३ ।। परेण धातुस्वरेण सह अन्तस्थायाः सम्प्रसारणं भवति । इत्यधिकृत्य ।
अहिज्यावयिव्यधिवष्टिव्यचिपच्छिवश्चिभ्रस्जीनामगुणे ॥२१४॥
तनु तनुतात् । तनवानि । मनुतां । करोतु । कुरुता । अतनोत् । अमनुत । अकरोत् । अकुरुत । भावकर्म में-तन्यते । मन्यते कृ य ते 'यणाशिषोर्ये' इस सूत्र से इकार का आगम होकर 'क्रियते' बना ।
इस प्रकार से तनादि प्रकरण समाप्त हुआ।
__अथ क्यादिगण प्रारम्भ होता है। डुक्रीज् खरीदने अर्थ में है। कर्ता में सार्वधातुक के आने पर क्यादि गण में विकरण संज्ञक 'ना' हो जाता
है ॥२११ ॥
क्रीणाति । 'उभयेषामीकारो व्यजनादावदः' सूत्र १५७ से क्यादि गण में व्यंजनादि अगुण विभक्ति के आने पर विकरण को ईकार हो जाता है। क्रीणीतः । क्रीणा अन्ति ।
स्वरादि अगुण सार्वधातुक के आने पर क्यादि गण में विकरण ना के आकार का लोप हो जाता है ॥२१२ ॥
अत: 'क्रोणन्ति' बना । वृङ् धातु वरण अर्थ में है। वृणीते वृणाते वृणते । ग्रहम् धातु ग्रहण अर्थ में है।
पर धातु स्वर के साथ अंतस्थ को संप्रसारण हो जाता है ॥२१३ ॥ इस सूत्र को अधिकृत करके
ग्रह, ज्या, वय, व्यध, वश, व्यच् प्रच्छ प्रश्च भ्रस्ज् धातु के अन्तस्थ को पर स्वर के साथ अगुण विभक्ति के आने पर संप्रसारण हो जाता है ॥२१४ ॥
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |