Page Text
________________
तिङन्तः
२४१ अशनार्थे भुज रुचादिर्भवति । इति रुचादि: 1 भुङ्क्ते भुझाते भुञ्जते । भुझे भुञ्जाथे। भुग्ध्वे । मुझे भुवहे भुमहे । युजिर् योगे। युनक्ति युक्तः युञ्जन्ति ।। युञ्जते । युद्धे । युञ्जाथे युवे । युद्धे युवहे युज्महे । सन्ध्यात् । सन्धीत । भुञ्जीत 1 युज्यात् युञ्जीत 1 रुणद्ध रुन्द्धात् रुन्दा रुन्धन्तु । रुन्द्धि । रुद्धात् रुन्द्धं रुद्ध ! रुणधानि रुणधाव रुणधाम । भुक्तां भुजातां भुञ्जतां । भुव भुञ्जाथां भुग्ध्वं । भुनजै भुनजावहै भुनजामहै । युनक्तु युक्तात् युक्तां युञ्जन्तु । युङ्ग्धि युङ्क्तात् युक्तं युक्त । युनजानि युनजाव युनजाम । युक्तां । अरुणत् अरुणद् अरुन्दर्धा अरुन्धन् ।
. सोऽपदान्ते वा ॥२०४।। दधोरत्वं वा स्यात् तत्रापि शब्दबहुलभावात्।
सोऽपदान्तेऽरेफप्रकृत्योरपि ॥२०५॥ पंदान्ते वर्तमानयोर्दघोरत्वं वा स्यात् ह्यस्तन्यां मध्यमपुरुषैकवचने । अरुणत्त्वं अरुणस्त्वं । अरुन्द्धं । अरुन्द्ध । अरुणधं अरुन्ध्व अरुन्थ्य । अभुक्त अभुञातां अभुञ्जत । अभुक्था : अभुञ्जाथां अभुङ्ग्ध्वं । अभुजि । अमुज्वहि अभुमहि । अयुनत् अयुनग् अयुक्तां अयुञ्जन् । अयुनक् अयुनम् अयुङ्क्तं अयुङ्क्त । अयुनजं अयुज्व अयुज्म । अयुक्त अयुञ्जातां अयुञ्जत । अयुक्था: अयुञ्जाथां अयुग्ध्वं । अयुजि अयुज्वहि अयुज्महि । भावकर्मणोः । रुध्यते रुध्येते रुध्यन्ते । भुज्यते भुज्यते भुज्यन्ते । भिदिर विदारणे । छिदिर् द्विधाकरणे । भिनत्ति । छिनत्ति । भिन्द्यात् । छिन्द्यात् । भिनत्तु । छिनत्तु । अभिनत् अभित्तां अभिन्दन् । अभिनत्त्वं अभिनस्त्वं अभिन्तं अभिन्त । अभिनदं अभिन्द्व अभिन्छ । अच्छिनत् अच्छिन्ताम् अच्छिन्दन् । अच्छिनत्वं अच्छिनस्त्वं अच्छिन्तं अच्छिन्नत । अच्छिन्नत । अच्छिन्दम् अच्छिन्द्र अच्छिन्द । इति रुधादिः।
__भुज् ते 'स्वराद्रुधादेः परो नशब्दः' सूत्र में 'न' विकरण होकर 'रुधादेविकरणान्तस्य लोपः' सूत्र से नकार के अकार का लोप होकर 'चवर्गस्यकिरसवणे' सूत्र १८० से चवर्ग को कवर्ग होकर वर्ग तद्वर्गपञ्चम वा' सूत्र से वर्ग का अंतिम अक्षर होकर भुङ्क्ते भुञ्जाते भुञ्जते । 'भुङ् क्षे' स् को ष होकर क्ष हो गया। युजिर् धातु योग अर्थ में है । युनक्ति युङ्क्तः युञ्जन्ति । रुन्थ्यात् । रुन्धीत । भुञ्जीत । युज्यात् । युञ्जीत । रुणद्ध । 'रुद्धि' हुधुड्भ्यां हेधिः' सूत्र से हिको धि होकर बना है। पंचमी के उत्तम पुरुष में रुणधानि रुणधाव रुणधाम । भुनजै भुनजावहे भुनजामहे । युनक्तु । अरुणत् । द और ध से अकार विकल्प से होता है। वहाँ भी शब्द बहुलता होती है ॥२०४॥
हस्तनी के प्रथम पुरुष के एकवचन में पदान्त में वर्तमान द और ध को अकार विकल्प से होता है ॥२०५ ॥
अरुणत् त्वं । जब अकार हुआ तब--अरुण: त्वं । अरुणधम् अरुन्ध्य अरुन्ध्म । अभुक्त अभुञ्जातां अभुञ्जत । अयुनक् अयुनग्। अयुक्त । भावकर्म में-रुध्यते । भुज्यते । भिदिर् विदारण अर्थ में है एवं छिदिर् द्विधा करने के अर्थ में है। भिनत्ति । छिनत्ति । भिन्द्यात् छिन्द्यात् । भिनत्तु । छिनत्तु अभिनत् अभिन्तां अभिन्दन् । अभिनत् अभिनः । अच्छिनत् । अच्छिनत । अच्छिन: । अच्छिन्दम् इस प्रकार से रुधादि गण समाप्त हुआ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |