________________
तिङन्तः
२१२
अस्ते: परयोर्दिस्योरादिरीद्भवति ।
अस्तेः ।।१०३॥ अस्तेरवर्णस्याकारो भवति हस्तन्यादिषु परत: । आसीत् आस्तां आसन् । आसी: आस्तं आस्त । आकर मार
अस्तेर्भूरसार्वधातुके ।।१०४॥ अस्तेर्भूरादेशो भवति असार्वधातुके परे । भूयते । रुदिर् अश्रुविमोचने ।
रुदादेः सार्वघातके॥१०५ ॥ रुदादेः परस्य सार्वधातुकस्य व्यञ्जनादेरयकारादेरादाविडागमो भवति ।
नामिनचोपधाया लघोः ॥१०६ ॥ सर्वेषां धातूनां उपघाभूतस्य पूर्वस्य लघो मिनो गुणो भवति । रोदिति रुदित: रुदन्ति । रोदिषि रुदिथ: रुदिथ । रोदिमि रुदिव रुदिमः ।
रोदितिः स्वपितिवैव वसिति. प्राणितिस्तथा।
जक्षितिश्शेति विज्ञेयो रूदादि पञ्चको गणः ॥१॥ रुद्यात् रुद्यातां रुधुः । रोदितु रुदितात् रुदितां रुदन्तु । हौ चेति गुणनिषेध: । रुदिहि रुदितात् रुदितं रुदित । रोदानि रोदाव रोदाम।।
रुदादिभ्यश्च ॥१०७ ।।
ह्यस्तनी आदि के आने पर अस्ति के आदि को आकार हो जाता है ॥१०३ ॥ अस् ई त् = आसीत् ।
आसीत् आस्तां आसन् । आसी: आस्तं आस्त । आसम् आस्व आस्म । अस् धातु से भाव में ते विभक्ति यण् आने पर 'अस् य ते' है।
असार्वधातुक में अस् को भू आदेश हो जाता है ॥१०४ ॥ भूयते बना । रुदिर धातु रोने अर्थ में है। 'रूद् ति' है।
सार्वधातुक में यकारादि रहित व्यञ्जन आदि वाली विभक्ति के आने पर रुदादि से 'इट्' का आगम हो जाता है ॥१०५ ॥
सभी धातु के नामि लघु उपधा को गुण हो जाता है ॥१०६ ॥ अत: रोद् इ ति = रोदिति रुदित: रुदन्ति बना। रोदिति रुदित: रुदन्ति । रोदिषि रुदिथ: रुदिध । रोदिमि रुदिव: रुदिमः ।
श्लोकार्थ-रोदिति, स्वपिति, स्वसिति, प्राणिति और जक्षिति ये पाँच धातुयें रुदादि पञ्चमण से कही जाती हैं ॥१॥
रुद्यात् । रोदितु । हि के आने पर 'हौ च' सूत्र ९० से गुण का निषेध होने से रुदिहि बना । रुद् दि रुद् सि है।
रुद्रादि से परे दि, सि की आदि में 'ई' हो जाता है ॥१०७ ॥ १. अस्ते रगुणे सार्वधातुके
