SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 213
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २०१ तिङन्तः धातोरात्मनेपदानि भवन्ति भावकर्मणोरर्थयोः । अकर्मकाद्धातोर्भावे, सकर्मकात्कर्मणि च । लज्जासत्तास्थितिजागरणं वृद्धिक्षयभयजीवितमरणम्। 'स्वानक्रीडारुचिदीप्त्यर्था धातद एते कर्मविमुक्ताः ॥ १ ॥ क्रियापदं कर्तृपदेन युक्तं व्यपेक्षते यत्र किमित्यपेक्षां । सकर्मक तं सुथियो वदन्ति शेषस्ततो धातुरकर्मकः स्यात् ।। २ ।। को भाव: ? सन्मानं भावलिङ्गं स्यादसंपृक्तं तु कारकैः । धात्वर्थ: केवल शुद्धोः भाव इत्यभिधीयते ।। १॥ प्रथमैकवचनमेव । किं कर्म ? क्रियाविषयं कर्म। तत्र द्विवचनबहुवचनमपि । मध्यमोत्तमपुरुषावपि। सार्वधातुके यण्॥ ३१॥ धातोर्यण् भवति भावकर्मणोर्विहिते सार्वधातुके परे। नाम्यन्तयोर्धातुविकरणयोर्गुणः ।। ३२ ।। भाव और कर्म के अर्थ में थातु से आत्मनेपद हो जाता है । अकर्मक धातु से भाव में एवं सकर्मक धातु से कर्म में प्रयोग होता है। अकर्मक धातु कौन हैं ? श्लोकार्थ-लज्जा, सत्ता, स्थिति, जागरण, वृद्धि नाश, भय, जीवन, मरण, शयन, क्रीड़ा, रुचि, क्रांति इन अर्थ वाले धातु अकर्मक होते हैं । अर्थात् इनके प्रयोग में कर्म कारक नहीं रहता है ।। १ ।। सकर्मक धातु कौन हैं ? जहाँ कर्ता पद से युक्त क्रिया पद, "क्या" इसकी अपेक्षा रखता है, विद्वान् जन उस धातु को सकर्मक कहते हैं। बाकी शेष धातुएँ अकर्मक हैं ॥ २ ॥ माव किसे कहते हैं ? श्लोकार्थ-जो सन्मात्र है स्वरूपत: है भाव लिंग है कारकों के सम्पर्क से रहित है ऐसा केवल, शुद्ध धातु का अर्थ 'भाव' कहलाता है ।। १ ।। इस भाव में प्रथम पुरुष का एकवचन ही होता है। कर्म किसे कहते हैं ? क्रिया के विषय को कर्म कहते हैं। कर्म में द्विवचन बहुवचन भी होते हैं । एवं मध्यम, उत्तम पुरुष भी होते हैं। यहाँ भाव अर्थ में विवक्षित भू धातु से आत्मनेपद के प्रथम पुरुष का एकवचन 'ते' विभक्ति है । 'भू ते' है। सार्वधातुक में 'यण' होता है ॥ ३१ ॥ भाव, कर्म में कहे गये सार्वधातुक के आने पर धातु से 'यण् विकरण होता है। णकार का अनुबंध हो जाता है। नाम्यंत, धातु और विकरण को गुण हो जाता है ॥ ३२॥ १.शयन इति पाठांतरे।
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy