Page Text
________________
व्यञ्जनान्ताः स्त्रीलिङ्गाः
अनडुहश्च ।। ३३७ ॥
अनड्वाह् इत्येतस्य वाशब्दस्योत्वं भवति अघुदस्वरे परे व्यञ्जने च परे । अनडुहः । अनडुहा 1 विरामव्यञ्जनेत्यादिना दत्वं । अनडुद्भ्यां । अनडुद्धिः । अनडुत्सु । इत्यादि । इति हकारान्ताः । प्रियाश्चत्वारो यस्यासौ प्रियचत्वाः । प्रियचत्वारौ। प्रियचत्वारः । हे प्रियचत्वः ३ । प्रियचत्वारं । प्रियचत्वारौ। प्रियचतुरः प्रियचतुरा | प्रियचतुर्भ्यां । प्रियचतुर्भिः । इत्यादि ।
इति व्यञ्जनान्ताः पुल्लिङ्गाः
अथ व्यञ्जनान्ताः स्त्रीलिङ्गा उच्यन्ते
कवर्गान्ताः स्त्रीलिङ्गझ अप्रसिद्धाः । चकारान्तः स्त्रीलिङ्गस्त्वच् शब्दः । त्वक् त्वग् । त्वचौ | त्वचः । त्वक्षु । इत्यादि । एवं वाच् शब्दप्रभृतयः । छकारान्तोऽप्रसिद्धः । जकारान्तः स्त्रीलिङ्गः स्रज् शब्दः । स्रक्,
अघुट् स्वर एवं व्यञ्जनादि विभक्ति के आने पर अनड्वाट् के “वा" शब्द को 'ड' हो जाता है ॥ ३३७ ॥
अत: 'अनडुहः' बना | अनड्वाह + भ्याम् "विरामव्यञ्जनादिषु" इत्यादि ३२० वें सूत्र से 'हू' को 'द्' होकर 'अनडुद्भ्याम्' बना ।
बना है
अनड्वान्
अनड्वाहौ
हे अनड्वन् ! हे अनड्वाहौ
अनड्वाहम्
I
अनड्वाह्—बैल्
अनड्वाहः हे अनड़वाह
अनडुहः
अनडुद्भिः
अनडुहे
अनडुहः
अनडुहः
अनडुहि
प्रियचत्वाः
प्रियचत्वारौ प्रियचत्वारः
हे प्रियचत्वः । हे प्रियचत्वारौ हे प्रियचत्वारः प्रियचत्वारौ प्रियचतुरः प्रियचतुर्भ्याम् प्रियचतुर्भिः •
प्रियचत्वारम्
प्रियचतुरा
अनडुहा
अनवा अनडुद्भ्याम् इस प्रकार से हकारांत शब्द हुए। अब रकारांत प्रियचत्वा शब्द है । प्रिया हैं चार जिसके ऐसे पुरुष को 'प्रियचत्वा:" कहते हैं। ऐसे यहाँ बहुवीहि समास में शब्द
११५
अनडुद्भ्याम्
अनडुद्भ्याम्
अनडुहो
अनहो
प्रियचतुरः
प्रियचतुरि
अब व्यञ्जनान्त स्त्रीलिंग कहा जाता है।
प्रियचत्वार् + सि सि का लोप एवं रकार का विसर्ग होकर 'प्रियचत्वा:' बना ।
संबोधन में ३३६ वें सूत्र से 'वा' को ह्रस्व होकर हे प्रियचत्वः बना प्रियचत्वार् + शस् है ३३७वें सूत्र से " वा " को 'ठ' होकर 'प्रियचतुरः' बना ।
प्रियचत्वार-चार स्त्री सहित पुरुष ।
प्रियचतुरे
प्रियचतुरः
व्यञ्जनान्त स्त्रीलिंग प्रकरण
इस प्रकार से व्यञ्जनान्त पुल्लिंग प्रकरण समाप्त हुआ ।
अनडुद्भ्यः
अनडुद्भ्यः
प्रियचतुरो:
प्रियचतुरोः
अनडुहाम्
अनडुत्सु
प्रियचतुर्भ्याम् प्रियचतुर्भ्यः
प्रियचतुर्भ्याम् प्रियचतुर्भ्यः
प्रियचतुराम्
प्रियचतुर्षु
इसमें कवर्गान्त स्त्रीलिंग अप्रसिद्ध है, चकारांत स्त्रीलिंग 'त्वच्' शब्द से प्रकरण शुरू हो रहा |
है
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |