Page Text
________________
व्यञ्जनान्ताः पुल्लिङ्गाः
९७
राजभ्यां । राजभिः । राज्ञे । राजभ्यां राजभ्यः । डौं। ईड्योर्वेति अलोपो वा भवति। राज्ञि, राजनि । राज्ञोः । गजसु । एवं तन मन् प्रभुः । आत्मशब्दस्य तु भेदः । आत्मा । आत्मानौ । आत्मानः । हे आत्मन् । इत्यादि । आत्मानं आत्मानौ । अघुट्स्वरेअवमसंयोगादिति प्रतिषेधादनोऽलोपो नास्ति । आत्मन: । आत्मना । इत्यादि । एवं सुवर्वन् सुशर्मन ब्रह्मन् कृतवर्मन् प्रभृतयः । करिन् शब्दस्य तु भेदः । सौ — इन्हन् इत्यादिना दीर्घः । करी । करिणौ । करिणः । हे करिन् । इत्यादि । एवं दण्डिन् हस्तिन् गोमिन्
राजन् + भ्याम् व्यंजन वाली विभक्ति के आने पर न् का लोप हो जाता है पुनः "अकारो दीर्घ घोषवति' सूत्र से अ को दीर्घ प्राप्त था किन्तु पहले सूत्र आया है कि नकार और संयुक्त अक्षर का लोप करने पर अन्य विधि नहीं होने से दीर्घ नहीं हुआ अतः राजभ्याम् बना ।
राजन + डि
'यो' इस सूत्र से ङि के आने पर अन् के अकार का लोप विकल्प से होता है अतः राशि, राजनि बना । संबोधन में नकार का लोप नहीं हुआ है।
राजा
हे राजन् ।
राजानम्
'राज्ञा
राजानी
हे राजानौ । राजानी
ब्रह्मा
है घसत् ! ब्रह्माणम् प्रचण
राजनू -
--- राजा
जान:
हे राजानः ।
पाणी
है ब्रह्माणी । बाणी
आत्मानौ
आत्मन् जीव आमान: है आस्मानी । है आत्मानः | आत्मानौ
राज्ञः
राजभिः
शब्द भी चलते हैं। यथा
मूर्धानः
हे मूर्धानः ।
रात्रे
राशः
राजभ्याम्
इसी प्रकार से तक्षन् और मूर्धन् मूर्धा
मूर्धानी
हे पूर्णानौ ।
से मूर्धन् । मूर्धानम्
मूर्धानी
पूर्णः
मूर्ध्वोः
मूर्ध्ना
मूर्षभ्याम्
मूर्षभिः
मूर्ध्नि, मूर्धनि
मुमौः
भूर्भसु
आत्मन् शब्द में कुछ भेद है। शस् आदि विभक्तियों के आने पर अन् के अकार का लोप नहीं होता क्योंकि 'अवमसंयोगः' सूत्र में घम का संयोग न हो जभी अकार का लोप माना है और इस आत्मन् शब्द में 'म' का संयोग है अत:----
आमनः आभ:
राज्ञः
राशि, राजनि
ब्रह्माणा
है बह्माणः । ब्रह्मणा
पद्मभिः
ब्रह्मभ्याम्
करि शब्द में भेद है । फेरि + सूत्र से व् को उपधा को दोध होकर 'लिंगांतन
आत्मा
आत्मने
हे आत्मन् ।
आत्मनः
आस्मानम्
आत्मनः
আলনা
आलभ्याम्
आत्मान
इसी प्रकार से सुपर्वन्न, सुशर्मन् ब्रह्मन् कृतवर्मन् शब्दों के रूप चलेंगे।
ब्रह्मन् — ब्रह्मा
मूर्ध्न
मूर्ध्वः
मूर्ध्वः
पुणे
ब्रह्मणः
राजभ्याम्
राजभ्याम्
राज्ञोः
एशो
lage Lis
ब्रह्मणि
मुभ्याम्
मूर्धभ्याम्
भात्मभ्याम्
आलभ्याम्
आत्मनोः
आत्मनोः
राजभ्यः
राजभः
ब्रह्मभ्याम्
पद्मभ्याम् पण
ब्रह्मणो
राज्ञान
राजसु
मूर्धभ्यः
मूर्धभ्यः
मूर्ध्नाम्
भलभ्यः
आलभ्यः
आलनाम्
आप
ब्रह्मभ्य
पद्मभ्यः
गान
पशु
"" इस सूत्र से सि का लोप "इन् हन् पूवम् इत्यादि" इस सूत्र से व् का लोप होकर 'क' बना।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |