________________
सूत्र १६
निदेव प्राप्ति हेतु मनुष्यत्व दुर्लभ
धर्म-प्रमापना
४३
एण्या देवलोएसु, नरएमु वि एगया।
जीव अपने कृत कर्मों के अनुसार कभी देवलोक में, कभी एगया आमुरं कार्य, आहाकम्मेहि गच्छई।
नरक में और कभी असुरों के निकाय में उत्पन्न होता है। गया खत्तिमओ होई, तो दण्डास-वोक्कसो।
वही जीव कभी क्षत्रिय होता है, कभी चाण्डाल, कभी बोक्कस तो कीड-पयंगोय, तओ कुन्थु-पिबोलिया ।। (वर्णमंकर), कभी कीट, कभी पतंगा, कभी कंयु और कभी चीटी । एबमावट्ट-जोणीसु, पाणिणो कम्म-किब्धिसा ।
जिस प्रकार क्षत्रिय लोग समस्त अर्थो (काम-भोगों) को न मिश्विजन्ति संसारे, 'सम्वट्ठसुव" खत्तिया ।। 'भोगते हुरा भी निर्वेद को प्राप्त नहीं होते, उसी प्रकार कर्म
किल्विप (कम से अधम बने हुए) जीव योनि-चक्र में भ्रमण करते हुए भी संमार में निर्वेद नहीं हो पाते- --उसमे मुक्त होने की
इच्छा नहीं करते । कम्म-संऐहि सम्मूढा, बुखिया बहु-यणा ।
जो जीव कर्मों के संग मे सम्मूद, दुःखित और अत्यन्त वेदना अमाणमासु जोणीसु, विणिहम्मन्ति पाणिणो ।। वाले हैं, वे अपने कुत कर्मों के द्वारा मनुष्येतर (नरक-तिर्यंच)
योनियों में ढकेले जाते हैं। कम्माणं तु पहाणाए, आणपुखी कमाइ उ।
काल-क्रम के अनुमार कदाचित मनुष्य-गति को रोकने वाले जोवा सोहिमणप्पत्ता, "आयन्ति मणुस्सय" ॥
कर्मों का नाश हो जाता है। उससे शुद्धि प्राप्त होती है। उससे
--उत्त. अ. ३, गा.-७ जीव मनुष्यत्व को प्राप्त होते हैं। माणुस्सं विग्गहं ला सुई धम्मस्स बुल्लहा।
मनुष्य-शरीर प्राप्त होने पर भी उस धर्म की श्रुति दुर्लभ है मं सोचा पडिग्जन्ति, तवं खन्तिमहिमयं ।' जिसे सुनकर जीव तप, क्षमा और अहिंसा को स्वीकार करते हैं।
-उत्त. अ. ३, गा.८
१ (क) धर्म प्रवण दुलमतातए णं केसी कुमारसमणे चित्तं सारहिं एवं बयासी-एवं खलु चहि ठाणेहि चित्ता ! जीवा केवलिपमत्तं धम्मं नो लभेज्जा सवणयाए। तं जहा - १. आरामगयं वा उजाणगयं वा समणं वा माहणं वा जो अभिगच्छद, णो वंदइ, णो णमंसइ, गो सक्कारेइ, गो सम्मागेइ, जो कल्लाणं मंगल देवयं चेइयं पन्जुवासेइ, नो अट्ठाई हेऊई पसिणाई कारणाई वागरणाई पुच्छद, एएणं ठाणेणं चित्ता! जीवा केवलिपलत्तं धम्म नो नभति सवणयाए । २. उवस्मयगयं समणं बात चेव जाव एतेण वि ठाणेणं चित्ता ! जीवा केवलिपन्नत्तं धम्म नो लभंति सबणयाए। ३. गोयरग्गगयं समणं वा माहर्ण वा जाब नो पज्जुवासइ. णो विउलेणं असण-पाण-खाइम-साइमेणं पडिलाभइ, गो अछाई जाव पुच्छद, एएणं ठाणं चित्ता! केबलिपन्नतं धम्म नो लभ सवणयाए । ४. जत्थ वि य गं समण वा माहणेण वा सद्धि अभिसमागच्छइ, तत्व दि हत्थेण वा यत्षेण वा छत्तेण वा अपाणं आवरिता विठ्ठड, नो अट्ठाई जाव पुरुड, एएण वि ठाणे चित्ता ! जीवे केवलिपत्नत्तं धम्म णो लभदसवणयाए । एएहि च णं चित्ता ! चउहि ठाणेहि जीवे णो लभइ केवलिपन्नतं धर्म सवणयाए । (ख) धर्म श्रवण सुलभताचसहि ठाणेहि चित्ता ! जीवे केव लिपन्नतं धम्म लभइ सवणयाए, तं जहा - १. आरामगयं वा उज्जाणगयं वा समणं वा माहणं वा वंदड़ नमसइ जाव (सरकारेइ, सम्माणेइ, कल्लाणं मंगल देवयं चेझ्यं) पज्जुवासइ अट्ठाई जाव (हेऊई पसिणाई कारणाई वागरणाई) पुच्छ, एएणं त्रि जाव लभर सवण्याए एवं२. उषस्य मय ३. गोपरगगयं ममणं वा जाव (असण-पाण-खाइम-गाइमेणं) पडिलाभेइ, मट्ठाई जाब पुच्छइ एएण वि । ४. जत्व वि य प समणेण वा माहणेश वा अभिसमागम्छा तस्य विमणं गो हत्येण वा जाव (वस्थेग वा, छत्तेण वा अप्पाणं) आबरेत्ताण चिट्ठइ, एएण वि ठाणेणं चित्ता ! जीवे केलिपन्नतं धम्म लभइ सवणयाए। तुझं च ण चित्ता! पएसी राया आरामगयं वा तं चेव सब भाणियचं आइल्लाएणं गमएणं जाव अप्पाणं बावरेत्ता चिठ्ठा, तं कहं पं चित्ता! परसिम्स रनो धम्ममाइक्खिस्सामो?
राय. सू. २३४