Adi Puran Part 2

SR No.: 090011
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2011
Total Pages: 566
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Mythology, & Story
File Size: 21 MB

Page 260

आदिपुराणम्
कुलधर्मोऽयमित्येषामत्पूजादिवर्णनम् । तदा भरतराजर्षिरन्ववोचदनुक्रमात् ॥ २५ ॥
प्रोक्ता पूजार्हता मिज्या सा चतुर्धा सदार्चनम् । चतुर्मुखमहः कामश्चाष्टाह्निकोऽपि च ॥ २६ ॥ तत्र नित्यमहो नाम शश्वज्जिनगृहं प्रति । स्वगृहान्नीर्यमानाऽर्चा गन्धपुष्पाक्षतादिका ॥२७॥ चैत्य चैत्यालयादीनां भक्त्या निर्मार्पणं च यत् । शासनीकृत्य दानं च ग्रामादीनां सदार्चनम् ॥ २८ ॥ या च पूजा मुनीन्द्राणां नित्यदानानुषङ्गिणी । स च नित्यमहो ज्ञेयो यथा शक्त्युपकल्पितः ॥ २९ ॥ महामुकुटवन्द्वैश्च क्रियमाणो महामहः । चतुर्मुखः स विज्ञेयः सर्वतोभद्र इत्यपि ॥ ३० ॥ दत्वा किमिच्छकं दानं सम्राभिर्य: प्रवर्त्यते । कल्पद्रुममहः सोऽयं जगदाशाप्रपूरणः ॥३१॥ आष्टाह्निको महः सार्वजनिक रूढ एव सः । महानैन्द्रध्वजोऽन्यस्तु सुरगजैः कृतो महः ॥ ३२॥ बलिस्रपनमित्यन्यस्त्रिसंन्ध्यासेवया समम् । उक्तेष्वेव विकल्पेषु ज्ञेयमन्यच्च तादृशम् ॥३३॥ एवंविधविधानेन या महेज्या जिनेशिनाम् । विधिज्ञास्तामुशन्तीज्यां वृत्तिं प्राथमकल्पिकीम् ॥३४॥ वार्ता विशुद्धवृत्या स्यात् कृप्यादीनामनुष्ठितिः । चतुर्धा वर्णिता दत्तिर्दयापात्रसमान्वयैः ॥ ३५ ॥ सानुकम्पमनुग्राह्ये प्राणिवृन्देऽभयप्रदा । त्रिशुद्धयनुगता सेयं दयादत्तिर्मता बुधैः ॥३६॥ महातपोधनायार्चाप्रतिग्रहपुरःसरम् । प्रदानमशनादीनां पात्रदानं तदिष्यते ॥३७॥
२४२
तपका उपदेश दिया || २४|| यह इनका कुलधर्म है ऐसा विचार कर राजर्षि भरतने उस समय अनुक्रमसे अर्हत्पूजा आदिका वर्णन किया || २५ || वे कहने लगे कि अर्हन्त भगवान् की पूजा नित्य करनी चाहिए, वह पूजा चार प्रकारकी है सदार्चन, चतुर्मुख, कल्पद्रुप और आष्टा ॥२६॥ इन चारों पूजाओं में से प्रतिदिन अपने घरसे गन्ध, पुष्प, अक्षत इत्यादि ले जाकर जिनालय में श्री जिनेन्द्रदेवकी पूजा करना सदार्चन अर्थात् नित्यमह कहलाता है ||२७|| अथवा भक्तिपूर्वक अर्हन्तदेवकी प्रतिमा और मन्दिरका निर्माण कराना तथा दानपत्र लिखकर ग्राम खेत आदिका दान देना भी सदार्चन ( नित्यमह ) कहलाता है || २८ ॥ इसके सिवाय • अपनी शक्ति के अनुसार नित्य दान देते हुए महामुनियोंकी जो पूजा की जाती है उसे भी नित्यमह समझना चाहिए ||२९|| महामुकुटबद्ध राजाओंके द्वारा जो महायज्ञ किया जाता है उसे चतुर्मुख यज्ञ जानना चाहिए । इसका दूसरा नाम सर्वतोभद्र भी है ||३०|| जो चक्रवर्तियों के द्वारा किमिच्छ ( मुँहमाँगा ) दान देकर किया जाता है और जिसमें की आशाएँ पूर्ण की जाती हैं वह कल्पद्रुप नामका यज्ञ कहलाता है । कल्पवृक्षके समान सबकी इच्छाएँ पूर्ण की जावें उसे कल्पद्रुम यज्ञ कहते हैं, यह यज्ञ चक्रवर्ती ही कर सकते हैं ॥ ३१ ॥ चौथा आष्टाह्निक यज्ञ है जिसे सब लोग करते हैं और जो जगत् में अत्यन्त प्रसिद्ध है । इसके सिवाय एक ऐन्द्रध्वज महायज्ञ भी है जिसे इन्द्र किया करता है ॥ ३२॥ बलि अर्थात् नैवेद्य चढ़ाना, अभिषेक करना, तीनों सन्ध्याओंमें उपासना करना तथा इनके समान और भी जो पूजाके प्रकार हैं वे सब उन्हीं भेदोंमें अन्तर्भूत हैं ||३३|| इस प्रकारकी विधिसे जो जिनेन्द्रदेवकी महापूजा की जाती है उसे विधिके जाननेवाले आचार्य इज्या नामकी प्रथम वृत्ति कहते हैं ||३४|| विशुद्ध आचरणपूर्वक खेती आदिका करना वार्ता कहलाती है तथा दयादत्ति, पात्रदत्ति, समदत्ति और अन्वयदत्ति ये चार प्रकारकी दत्ति कही गयी हैं ||३५|| अनुग्रह करने योग्य प्राणियोंके समूहपर दयापूर्वक मन वचन कायकी शुद्धिके साथ उनके भय दूर करनेको पण्डित लोग दयादत्ति मानते हैं ॥ ३६ ॥ महातपस्वी मुनियोंके लिए
जगत् के समस्त जीवोंभावार्थ - जिस यज्ञ में
१ - तां नित्या सा ल० । २ नित्यमहः । 'अर्चा पूजा च नित्यमहः' । ३ भवतः किमिष्टमिति प्रश्नपूर्वकं तदभिवाञ्छितस्य दानम् । ४ सर्वजने भवः । ५ प्रथमकल्पे भवाम् । षट्कर्मसु प्रथमोक्तामित्यर्थः । ६ अनुष्ठानम् । ७ पूजास्थानविधिपूर्वकम् ।

Translation AI Generated

## Adipurana: Description of Kuladharma and Arhat Puja

This is their Kuladharma, thus the description of their worship, etc. Then, King-Sage Bharata described it in order. || 25 ||

The worthiness of worship, the Ijya, is said to be of four types: Sadarchana, Chaturmukha, Kalpadruma, and Ashta. || 26 ||

Among these four types of worship, the daily worship, called Nityamaha, is performed by taking incense, flowers, akshata, etc., from one's own home and offering them to the Jinalaya. || 27 ||

Or, the construction of the image of the Arhatdeva and the temple with devotion, and the giving of a village, field, etc., by writing a donation deed, is also called Sadarchana (Nityamaha). || 28 ||

Besides this, the worship of the great Munis, which is performed while giving daily donations according to one's capacity, should also be considered Nityamaha. || 29 ||

The great sacrifice performed by kings adorned with great crowns is to be known as the Chaturmukha sacrifice. Its other name is Sarvatobhadra. || 30 ||

The sacrifice performed by emperors by giving whatever is desired (Kimichcha) as a donation, and which fulfills all desires, is called the Kalpadruma sacrifice. Like the Kalpavriksha, it fulfills all desires. This sacrifice can only be performed by emperors. || 31 ||

The fourth is the Ashtahnika sacrifice, which is performed by all people and is very famous in the world. Besides this, there is also an Indra-dhvaja sacrifice, which Indra used to perform. || 32 ||

Offering Bali (food offerings), performing abhisheka (ceremonial bath), worship during the three Sandhyas (dawn, noon, and dusk), and other similar types of worship are all included in these categories. || 33 ||

The great worship of the Jinesvara performed according to this method is called Ijya by the knowers of the Dharma, and it is the first Vritti (practice). || 34 ||

Performing agriculture, etc., with pure conduct is called Varta, and Dayadatti, Patradatti, Samadatti, and Anvayadatti are the four types of Datti (giving). || 35 ||

The wise consider Dayadatti to be the giving of compassion to the group of beings who are worthy of grace, with the purity of mind, speech, and body, and the removal of their fear. || 36 ||

For the great tapasvi Munis, the giving of food, etc., with the acceptance of worship as the first step, is considered Patradana. || 37 ||