Adi Puran Part 1

SR No.: 090010
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2004
Total Pages: 782
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Mythology, & Story
File Size: 27 MB

Page 581

एकविंशं पर्व
४९१ तेषां स्वकृतकर्मानुभावोस्थमतिदुस्तरम् । भवाब्धि व्यसनावतं दोषयादः कुलाकुलम् ॥१५२॥ सज्ज्ञाननावा संतार्यमतायं प्रन्थिकात्ममिः । अपारमतिगम्भीरं ध्यायेदध्यात्मविद् यतिः ॥१५३॥ किमत्र बहुनोक्तेन सर्वोऽप्यागमविस्तरः । 'नयमङ्गशताकीणों ध्येयोऽध्यात्मविशुद्धये ॥१५॥ 'तदप्रमत्ततालम्बं स्थितिमान्तर्मुहूर्तिकीम् । दधानमप्रमत्तेषु परी कोटिमधिष्ठितम् ॥१५५॥ सद्दष्टिषु यथाम्नायं शेषेप्वपि कृतस्थिति । प्रकृष्टशुदिमल्लेश्मात्रयोपोबल वृंहितम् ॥१५६॥ क्षायोपशमिकं भावं स्वसास्कृत्य विज़म्भितम् । महोद महाप्रजमहर्षिमिरुपासितम् ॥१५॥ 'वस्तुधर्मानुयायित्वात् प्राप्तान्वर्थनिरुक्तिकम् । धयं ध्यानमनुध्येयं यथोक्तध्येयविस्तरम् ॥:५८॥ प्रसन्नचित्तता धर्मसंवेगः शुभयोगता"। सुश्रुतत्वं समाधानमाज्ञाधिगमजा" रुचिः ॥१५९॥ मवन्त्येतानि लिगानि धर्मस्यान्तर्गतानि । सानुप्रेक्षाश्च पूर्वोक्ता विविधाः शुभमावनाः ॥१६०॥
पना, भोक्तापना और दर्शन आदि जीवोंके गुणोंका भी ध्यान करे ॥१५१॥ अध्यात्मको जाननेवाला मुनि इस संसाररूपी समुद्रका भी ध्यान करे जो कि जीवोंके स्वयं किये हुए कर्मोंके माहात्म्यसे उत्पन्न हुआ है, अत्यन्त दुस्तर है, व्यसनरूपी भँवरोंसे भरा हुआ है, दोषरूपी जल-जन्तुओंसे व्याप्त है, सम्यग्ज्ञानरूपी नावसे तैरनेके योग्य है, परिग्रही साधु जिसे कभी नहीं तैर सकते, जिसका पार नहीं है और जो अतिशय गम्भीर है ॥१५२-१५३॥ अथवा इस विषयमें अधिक कहनेसे क्या लाभ है ? नयोंके सैकड़ों भंगोंसे भरा हुआ जो कुछ आगमका विस्तार है वह सब अन्तरात्माकी शुद्धिके लिए ध्यान करने योग्य है ॥१५४॥ यह धर्मध्यान अप्रमत्त अवस्थाका आलम्बन कर अन्तर्मुहूर्त तक स्थित रहता है और प्रमादरहित ( सप्तमगुणस्थानवर्ती ) जीवोंमें ही अतिशय उत्कृष्टताको प्राप्त होता है ॥१५५॥ इसके सिवाय अतिशय शुद्धिको धारण करनेवाला और पीत, पद्म तथा शुक्ल ऐसी तीन शुभ लेश्याओंके बलसे वृद्धिको प्राप्त हुआ यह धर्म्यध्यान शास्त्रानुसार सम्यग्दर्शनसे सहित चौथे गुणस्थानमें तथा शेषके पाँचवें और छठे गुणस्थानमें भी होता है। भावार्थ-इन गुणस्थानोंमें धर्म्यध्यान हीनाधिक भावसे रहता है । धर्म्यध्यान धारण करनेके लिए कमसे-कमसम्यग्दृष्टि अवश्य होना चाहिए क्योंकि सम्यग्दर्शनके बिना पदार्थोंके यथार्थस्वरूपका श्रद्धान और निर्णय नहीं होता। मन्दकषायी मिथ्यादृष्टि जीवोंके जो ध्यान होता है उसे शुभ भावना कहते हैं ॥१५६॥ यह धर्म्यध्यान क्षायोपशमिक भावोंको स्वाधीन कर बढ़ता है। इसका फल भी बहुत उत्तम होता है और अतिशय बुद्धिमान महर्षि लोग भी इसे धारण करते हैं ॥१५७॥ वस्तुओंके धर्मका अनुयायी होनेके कारण जिसे धर्म्यध्यान ऐसा सार्थक नाम प्राप्त हुआ है और जिसमें ध्यान करने योग्य पदार्थोंका ऊपर विस्तारसे वर्णन किया जा चुका है ऐसे इस धर्म्यध्यानका बारबार चिन्तवन करना चाहिए ॥१५८॥ प्रसन्नचित्त रहना, धमसे प्रम करना, शुभ योग रखना, उत्तम शास्त्रोंका अभ्यास करना, चित्त स्थिर रखना और आज्ञा (शास्त्रका कथन ) तथा स्वकीय ज्ञानसे एक प्रकारको विशेष रुचि (प्रीति अथवा श्रद्धा ) उत्पन्न होना ये धर्मध्यानके बाह्य चिह्न हैं और अनुप्रेक्षाएँ तथा पहले कही हुई अनेक प्रकारकी शुभ भावनाएँ उसके
१. जलजन्तुसमूहः। २. परिग्रहवद्भिः । ३. नयभेद-। ४. धर्म्यध्यानम् । ५. परमप्रकर्षम् । ६. असंयतदेशसंयतप्रमत्तेषु । ७. सहायविजृम्भितम् । ८. महाप्राज- ल०, म०, ८०, इ०, प० । ९. वस्तुयथास्वरूप। १०. शुभपरिणाम । ११. आज्ञा नान्यथावादिनो जिना इति श्रद्धानम् । अधिगमः प्रवचनपरिज्ञानम् ताभ्यां जाता रुचिः ।

Translation AI Generated

## The Twenty-First Chapter

**491** The ocean of existence, born from the potency of their own actions, is extremely difficult to cross. It is filled with whirlpools of afflictions and teeming with creatures of vices.

**152-153** The wise monk should contemplate this ocean of existence, which is traversable only by the boat of right knowledge. This ocean is vast, deep, and impossible to cross for those who are attached to possessions.

**154** What is the point of saying more? The entire expanse of the Agamas, filled with hundreds of divisions of the principles, is worthy of contemplation for the purification of the soul.

**155** This contemplation of Dharma, supported by the state of non-distraction, remains stable for a moment within, and attains supreme excellence only in those who are free from distraction (those who have attained the seventh stage of spiritual development).

**156** This contemplation of Dharma, which is nourished by the three auspicious hues of yellow, red, and white, and which holds supreme purity, is found in the fourth stage of spiritual development, accompanied by right faith, as per the scriptures. It is also found in the fifth and sixth stages, but in a lesser degree. This means that the contemplation of Dharma is present in these stages, but with varying intensity. It is essential to have right faith to contemplate Dharma, as without it, one cannot have faith and understanding of the true nature of things. The contemplation of those who are deluded and have weak passions is called a good feeling.

**157** This contemplation of Dharma, empowered by the suppression of passions, grows and bears excellent fruit. It is embraced by the most intelligent and wise sages.

**158** This contemplation of Dharma, which has earned its name due to its adherence to the principles of things and whose objects of contemplation have been described in detail, should be contemplated repeatedly.

**159** The external signs of this contemplation of Dharma are: a cheerful mind, enthusiasm for Dharma, good conduct, study of excellent scriptures, a stable mind, and a special interest (love or faith) arising from the teachings (scriptural pronouncements) and one's own knowledge.

**160** These are the signs of Dharma that are internal, and the good feelings and various auspicious emotions mentioned earlier are external.

**151** Also, contemplate the qualities of the living beings, such as the Prana, Bhoktarpana, and Darshan.

**Notes:**

1. जलजन्तुसमूहः - Group of aquatic creatures
2. परिग्रहवद्भिः - By those who are attached to possessions
3. नयभेद- - Divisions of principles
4. धर्म्यध्यानम् - Contemplation of Dharma
5. परमप्रकर्षम् - Supreme excellence
6. असंयतदेशसंयतप्रमत्तेषु - In those who are restrained in some areas but unrestrained and distracted in others
7. सहायविजृम्भितम् - Empowered by the suppression of passions
8. महाप्राज- - Great sages
9. वस्तुयथास्वरूप - The true nature of things
10. शुभपरिणाम - Auspicious results
11. आज्ञा नान्यथावादिनो जिना इति श्रद्धानम् - Faith in the Jinas, who are the non-deceitful teachers
12. अधिगमः प्रवचनपरिज्ञानम् ताभ्यां जाता रुचिः - Interest arising from understanding the teachings and one's own knowledge