Adi Puran Part 1

SR No.: 090010
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2004
Total Pages: 782
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Mythology, & Story
File Size: 27 MB

Page 446

३५६
आदिपुराणम समवादीधरद ब्राह्मी मंधाविन्यतिसुन्दरी । सुन्दरी गणितं स्थानक्रमैः सम्यगधारयत् ॥१०॥ न विना वाङ्मयात् किंचिदस्ति शामं कलापि वा। ततो वारुमयमवादी वेधास्ताभ्यामुपादिशत् ॥१०॥ मुमेधसावसंमोहादध्यषातां गुरोमुखात् । वाग्देव्याविव निश्शेष वाङ्मयं ग्रन्थतोऽर्थतः ॥११॥ . "पदविद्यामधिग्छन्दोविचितिं वागलंकृतिम् । यी समुदितामेतां तद्विदो वाहमयं विदुः ॥११॥ तदा स्वायंभुवं नाम पदशास्त्रमभून् महत् । यत्तत्परशताध्यायरतिगम्भीरमधिवत् ॥११२॥ छन्दोविचितिमप्ये नानाध्यायरुपादिशत् । उकात्युकादिभेदांश्च षडविंशतिमदीरशत् ॥११३॥..... प्रस्तारं नष्टमुद्दिष्टमंकद्वित्रिलघुक्रियाम् । संख्यामथाध्वयोगं च व्याजहार गिरीपतिः ॥११४॥ उपमादीनलंकारास्तन्मार्गद्वयविस्तरम् । दश प्राणानलंकारसंग्रह विभुरभ्यधात् ॥११५॥ अथैनयोः पदज्ञान'दीपिकामिः प्रकाशिताः । कलाविद्याश निश्शेषाः स्वयं परिणतिं ययुः ॥११६॥ इतिहाधीतनिश्शेषविद्ये ते गुर्वनुग्रहात् । वाग्देवतावताराय कन्ये पात्रत्वमीयतुः ॥११७॥
किया और अतिशय सुन्दरी सुन्दरीदेवीने इकाई दहाई आदि स्थानोंके क्रमसे गणित शास्त्रको अच्छी तरह धारण किया ॥१०५-१०८।। वाङ्मयके बिना न तो कोई शान है और न कोई कला है इसलिए भगवान वृषभदेवने सबसे पहले उन पुत्रियों के लिए वाङ्मयका उपदेश दिया था॥ १०९ ।। अत्यन्त बुद्धिमती उन कन्याओंने सरस्वती देवीके समान अपने पिताके मुखसे संशय विपर्यय आदि दोपोंसे रहित शब्द तथा अर्थ रूप समस्त वाङ्मयका अध्ययन किया था ॥ ११० ॥ वाङ्मयके जाननेवाले गणधरादि देव व्याकरण शास्त्र, छन्दशास्त्र और अलंकार शास्त्र इन तीनोंके समूहको वाङ्मय कहते हैं ।। १११ । उस समय स्वयम्भू अर्थात् भगवान वृषभदेवका बनाया हुआ एक बड़ा भारी व्याकरण शास्त्र प्रसिद्ध हुआ था उसमें सौसे भी अधिक अध्याय थे और वह समुद्र के समान अत्यन्त गम्भीर था ॥११२।। इसी प्रकार उन्होंने अनेक अध्यायोंमें छन्दशास्त्रका भी उपदेश दिया था और उसके उक्ता अत्युक्ता आदि छब्बीस भेद भी दिखलाये थे ।। ११३ ।। अनेक विद्याओंके अधिपति भगवान्ने प्रस्तार, नष्ट, उदिष्ट, एकद्वित्रिलघुक्रिया, संख्या और अध्वयोग छन्दशासके इन छह प्रत्ययोंका भी निरूपण किया था ।। ११४ ॥ भगवान्ने अलंकारोंका संग्रह करते समय अथवा अलंकारसंग्रह ग्रन्थमें उपमा रूपक यमक आदि अलंकारोंका कथन किया था, उनके शब्दालंकार और अर्थालंकार रूप दो मागौंका विस्तारके साथ वर्णन किया था और माधुर्य ओज आदि दश प्राण अर्थात् गुणोंका भी निरूपण किया था ॥ ११५ ॥ ___अथानन्तर ब्राझी और सुन्दरी दोनों पुत्रियोंकी पदज्ञान (व्याकरण-ज्ञान) रूपी दीपिकासे प्रकाशित हुई समस्त विद्याएँ और कलाएँ अपने आप ही परिपक्व अवस्थाको प्राप्त हो गयी थीं ॥११६।। इस प्रकार गुरु अथवा पिताके अनुग्रहसे जिनने समस्त विद्याएँ पढ़ ली हैं ऐसी वे दोनों पुत्रियाँ सरस्वती देवीके अवतार लेनेके लिए पात्रताको प्राप्त हुई थीं। भावार्थ-वे इतनी अधिक ज्ञानवती हो गयी थीं कि साक्षात् सरस्वती भी उनमें अवतार ले
१. सम्यगवधारयति स्म । २. शब्दतः। ३. व्याकरणशास्त्रम् । ४. शब्दालंकारम । ५. स्वायंभुवं नाम व्याकरणशास्त्रम् । ६. शतात् परे परश्शताः [शतात् पराणि अधिकानि परश्शतानि, परशब्देन समानार्थः । 'परशब्दोऽसन्तः इत्येके । राजदन्तादित्वात्पूर्वनिपातः' । इत्यमोघावृत्तावुक्तम् । वर्चस्कादिषु नमस्कारादय इत्यत्र । इति टिप्पणपुस्तके 'परश्शताः' इति शब्दोपरि टिप्पणी] । ७. मेरुप्रस्तारम् । ८. गौडविदर्भमार्गद्वयम् । ९. "श्लेषः प्रसादः समता माधुर्यं सुकुमारता। अर्थव्यक्तिरुदारत्वमोजः कान्तिसमाधयः॥ इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणा: स्मताः । तेषां विपर्ययः प्रायो लक्ष्यते गौडवमनि ॥" १०. ब्राह्मी मुन्दर्योः । ११. व्याकरणशास्त्रपरिज्ञानप्रदीपिका । १२.इति ह्यधीत प०, अ०, द०, ल० ।

Translation AI Generated

356
Brahmi and Sundari, the beautiful daughters of Samvadi, learned mathematics well, understanding the place values of units, tens, etc. [10] There is no glory or art without language. Therefore, Vrishabhadeva, the teacher of the Jain scriptures, first taught them language. [10] These highly intelligent daughters, like Saraswati, learned all of language, both words and meaning, from their father's mouth, free from any doubts or errors. [11] Those who know language, like the Gandharvas, call the combination of grammar, prosody, and rhetoric as language. [11] At that time, a great grammar text, called Swayambhu, created by Vrishabhadeva, became famous. It had more than a hundred chapters and was as deep as the ocean. [112] Similarly, he taught prosody in many chapters and showed its twenty-six divisions, like Ukta, Atyukta, etc. [113] The Lord, the master of many sciences, also explained the six suffixes of prosody: Prastar, Nasht, Uddishta, Ekdvitrilghu Kriya, Sankhya, and Adhvayoga. [114] While compiling the collection of figures of speech, or in the text of the collection of figures of speech, the Lord described figures of speech like Upma, Rupak, Yamak, etc. He explained in detail the two paths of figures of speech, namely, verbal figures of speech and figurative figures of speech, and also described the ten vital principles, namely, Madhurya, Oja, etc. [115] Then, the knowledge of grammar, like a lamp, illuminated both Brahmi and Sundari, and all their knowledge and arts matured on their own. [116] Thus, these two daughters, who had learned all the sciences from their teacher or father, became eligible to become incarnations of Saraswati. Meaning: They became so knowledgeable that Saraswati herself would incarnate in them.
1. Samyagvadharayati sma. 2. Shabdatah. 3. Vyakaranashastram. 4. Shabdalankaram. 5. Swayambhuvam naama Vyakaranashastram. 6. Shatat pare parashshatah [Shatat parani adhikany parashshatani, parashabdene samaanarthah. 'Parashabdah asantah ityake. Rajadantaaditvat purvanipatah' ityamoghāvṛttāvuktam. Varchaaskaadishu namaskaraaday ititra. Iti tippanapustake 'parashshatah' iti shabdoupari tippani]. 7. Meruprastaram. 8. Gaudavidarbhamargadwayam. 9. "Sleshah prasadah samata madhuryam sukumarta. Arthavyakti rudaratvam ojah kantisamadhayah|| iti vaidarbhamargasya pranah dashagunaah smatah. Tesham viparyayah prayo lakshyate gaudavamani ||" 10. Brahmi Mundaryoh. 11. Vyakaranashastraparijnanapradipika. 12. Iti hyadhitap, a, d, l.