________________
બિભત્સરસકે લક્ષણ કા નિરુપણ હવે સૂત્રકાર છઠ્ઠા બીભત્સરસના લક્ષણનું કથન કરે છે– “અહુર નિમ” ઈત્યાદિ– .
શબ્દાર્થ – સુરળિબહુamāનો માનિ જો રિક્વેરવિવાર વળો વો શો વીમો ) આ બીભત્સ રસ મૂત્ર, પુરીષ વગેરે અશુચિ પદાર્થો, કંપ-શવ, તેમજ વહેતી લાળ વગેરેથી હૂંણિત શરીર વગેરે વારંવાર જોવાથી તેમજ તેમની દુર્ગધથી ઉત્પન્ન થાય છે. આ રસનું લક્ષણે નિવેદ અને અવિહિંસા છે. ઉદ્વેગનું નામ “ નિવેદ” છે તથા શરીર વગેરેની નિસ્સારતા જાણીને હિંસા વગેરે પાપથી દૂર રહેવું તે અવિહિંસા છે તેઓ અને આ બીભત્સ રસના ચિહ્નો છે. આ બીભત્સરસ જેના વડે જાણવામાં આવે છેસૂત્રકાર તેને (વીમો ) આ પદે વડે સ્પષ્ટ કરવાનું સૂચન કરતાં કહે છે કે () જેમ (ગણુનામનિચનિયમાવવુવિરવિ કા, થાળા ૩ હરી વઢિ વદુમઝહુરં વિમુવંતિ) અપવિત્ર મતોથી પરિપૂરત શ્રેત્ર વગેરે ઇન્દ્રિયના વિકાર રૂપ ઝરાઓ જેમાં છે, તેમજ જે સદા સર્વકાલમાં સ્વભાવતઃ દુધવાળું છે અને જાતજાતના મલેથી જે મલિન થયેલું છે–એવા શરીર રૂપ કલિ-કલહ-ને સર્વ કલહનું મૂલ લેવા બદલ તે વિષયક મૂચ્છન પરિત્યાગથી તેમજ મુક્તિગમન વખતે તેને સર્વથા ત્યાગ કરીને
| હાસ્યરસકે લક્ષણકા નિરુપણ કેટલીક ભાગ્યશાલી વ્યક્તિએ પોતાની જાતને ધન્ય બનાવે છે. શરીરની અસારક સારી રીતે જાણનારા કઈ વૈરાગ્યયુકત સજજનની આ ઉક્તિ છે. સૂ ધ
હવે સૂત્રકાર સાતમાં હાસ્યરસનું કથન કરે છે“હાવ ” ઈત્યાદિ
શબ્દાર્થ–(હવામાનવિનરીવિઠ્ઠલાણgogoળો) આ હાસ્ય રૂપ, વય, વેષ અને ભાષાની વિપરીત વિડંબનાથી ઉત્પન્ન થાય છે વડે સ્ત્રીનું રૂપ ધારણ કરવું, એ વડે પુરૂષનું રૂપ ધારણ કરવું એ કરી વિપરીત વિડંબના છે. તરૂણ વ્યક્તિ વડે વૃદ્ધ વ્યક્તિની જેમ અને વૃદ્ધ
વ્યક્તિ વડે તરણ વ્યક્તિની જેમ ચેષ્ટાઓ કરવી આ વયની વિપરીત વિડં. બનાં છે પિતાના વર્ગના અથવા પોતાના દેશના વેષને ત્યજીને પરવર્ગના અથવા પરદેશના વેષને ધારણ કરવું, જેમ કે રાજપુત્ર વગેરેએ વણિગવેષ ધારણ કરવો, ગુજરાતીઓને માલવીયષ ધારણ કરે આ વેષ વિપરીત વિડંબના છે. પિતાના દેશની ભાષાને છોડીને પરદેશી ભાષામાં બોલવું આ ભાષા વિપરીત વિડંબના છે. આ રૂપ વગેરેની વિપરીત વિડંબના જેવાથી તેમજ સાંભળવાથી આ હાસ્યરસની ઉત્પત્તિ થાય છે. આ (મળgણાણો) મન: પ્રહર્ષ જનક એટલે કે મનને હર્ષિત કરનાર છે. (૧ળા હિm) ભનેત્ર અને વક્ત્ર-મુખ વગેરેનું વિકસિત થવું આનું ચિહ્ન છે. અથવા તે પેટ ધ્રુજવું, અટ્ટહાસ વગેરે થવું આ બધા એના ચિહ્યો છે. એ છે “gો હો હોર”
અનુયોગ દ્વાર સુત્રમ ભાગ ૨
